فرکس فاینانس یک پیلتفرم غیرمتمرکز و نوین در حوزه خدمات مالی مرتبط با رمز ارزها است. این اکوسیستم جهشی بزرگ در صنعت DeFiها و خدمات مرتبط با آن محسوب می‌شود.
صرافی‌های معتبری مثل Uniswap امکان مبادلات رمز ارزی را به شکل غیرمتمرکز فراهم می‌کنند. از طرفی برخی از کمپانی‌های متمرکز مسئولیت پشتیبانی از استیبل کوین‌ها را بر عهده دارند. قطعا با پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری نیز آشنایی دارید که می‌توان از طریق آن‌ها با سپرده‌گذاری یا دریافت وام رمز ارزی، کسب سود کرد. حال تصور کنید تمام خدمات مذکور تحت یک پلتفرم کاملا غیرمتمرکز و امن ارائه شود. فرکس فاینانس (Frax Finance) اکوسیستمی است که با ارائه استیبل کوین غیرمتمرکز و الگوریتمی FRAXی گامی بزرگ در راستای تامین امینت استیبل کوین‌ها برداشته است. سرمایه‌گذاری و تبادل توکن‌ها نیز از طریق پروتکل‌های زیر مجموعه این اکوسیستم که با عناوین Fraxlend، Fraxferry و FraxEHT شناخته شده‌اند، قابل اجرا است.
در این مقاله سعی داریم اطلاعات گسترده‌تری در خصوص استیبل کوین FRAX ارائه کرده و مزیت‌های بنیادی آن را به شکل اجمالی توضیح دهیم. دیگر ساختارهای مالی این اکو سیستم رامی‌توانید در یک مقاله مجزا مطالعه کنید.
استیبل کوین FRAX
FRAX یک استیبل کوین غیرمتمرکزِ متصل به دلار است. می‌توان آن را یک استیبل کوین الگوریتمی دانست که با یک سیستم وثیقۀ‌گذاری داینامیک، ارزش دلاری خود را حفظ می‌کند. FRAX یک توکن در استاندارد ERC-20 و با شبکۀ اتریوم سازگار است. عرضۀ آن دینامیک است و همواره تغییر می‌کند تا قیمت خود را در سطح یک دلار نگه دارد. به همین خاطر سیاست پولی پروتکل فرکس فایننس را الگوریتمی نامیده‌اند. هرکسی می‌تواند با توکن‌های USDC استیبل کوین FRAX را مینت کند.
در هنگام نگارش این مقاله (می 2023)، FRAX با ذخیره در گردش یک میلیارد واحدی، ارزش بازاری در حدود یک میلیارد دلار دارد و معاملات روزانه آن در حدود ۳ میلیون دلار است.
معرفی توکن FXS
نام کامل آن Frax Shares است. این توکن ابزاری، توکن حکم‌رانی پروتکل فرکس فایننس نیز محسوب می‌شود. درآمد کارمزدها، درآمد حق ضرب و سود حاصل از عملیات بازاری پروتکل، با توکن FXS جمع می‌شود.
عرضۀ کل توکن FXS برابر با 100 میلیون تعیین شده که 60 درصد به مشارکت‌کنندگان، 20درصد به تیم، 12درصد به سرمایه‌گذاران خصوصی و 5درصد نیز به صندوق ذخیرۀ پروتکل می‌رسد. 3 درصد باقیمانده نیز به مشاوران پروژه تخصیص یافته است.
سرمایه‌گذاران FXS در این توکن سرمایه‌گذاری می‌کنند چون فرآیند مینت FRAX برای آن تقاضا می‌سازد. همچنین هرچه بیشتر استیبل کوین مینت شود، توکن‌های FXS یبیشتری سوزانده می‌شود که این اثری ضدتورمی ایجاد می‌کند. در کل، قیمت این دارایی دیجیتال با پذیرش و توسعۀ بیشتر استیبل کوین فرکس رشد خواهد کرد.
به‌هرحال، برای فهم ارزش واقعی پروتکل فرکس فایننس، نگاهی دقیق به چشم‌انداز فعلی استیبل کوین لازم است.
چشم‌انداز فعلی استیبل کوین
منظور از استیبل کوین یک دارایی دیجیتال است که به یک ارز فیات خاص، به‌طور معمول دلار آمریکا، متصل شده است. وضعیت موجود استیبل کوین پیچیده‌تر از این تعریف ساده است. تتر (USDT) تاکنون به وضوح نشان داده چرا استیبل کوین نقشی حیاتی در بازار کریپتو دارد. در واقع بدون آن‌ها، رمز ارزهایی مثل بیت کوین یا اتر، حداقل در دنیای معامله، دوام نخواهند داشت.
استیبل کوین متمرکز
به‌طور کلی می‌توان استیبل کوین را در دو دستۀ متمرکز و غیرمتمرکز جای داد. دستۀ اول یک دارایی دیجیتال با پشتوانۀ کامل (وثیقه‌دار) است که توسط شرکت‌های متمرکز صادر و کنترل می‌شود. تتر (USDT) استیبل کوین بایننس (BUSD) و رمز ارز USDC همگی از این دسته‌اند. این مدل، با اختلاف زیادی، سهم بزرگی از بازار را به خود اختصاص داده است.
استیبل کوین متمرکز ساده‌ترین نوع است. صادرکنندگان به‌صورت متمرکز آن‌ها را در ازای دلار ضرب و یا بازخرید می‌کنند تا کاربران بتوانند دلار را به نسبت یک‌به‌یک پس بگیرند. این یعنی، ترازنامۀ آن‌ها باید همواره از منظر وجود عرضۀ کافیِ دلار یا سایر دارایی‌های نقدشونده مثل اوراق خزانه، قابل‌اعتماد باشد. درحالی‌که شاید بازار، آن‌ها را امن‌تر بداند، اما استیبل کوین متمرکز ریسک بالایی به لحاظ حضانت و اعمال نفوذ دارد.
استیبل کوین غیرمتمرکز
استیبل کوین غیرمتمرکز دو نوع است: کوین‌های بدون وثیقه (الگوریتمی) و بیش‌ازحد وثیقه‌داری که پروتکل MakerDAO مثال برجسته‌ای برای نوع دوم است. این پروتکل به کاربران اجازه می‌دهد با قفل‌کردن وثیقۀ کریپتویی خود در قرارداد هوشمند، استیبل کوین DAI ضرب کنند.
توکن‌های DAI به عنوان یک موقعیت بدهی وثیقه‌شده، باید بیش از حد وثیقه‌دار باشند. به عبارت ساده، باید کل دارایی‌های قفل‌شده در پروتکل از ارزش عرضۀ درگردش استیبل کوین DAI بیشتر باشد. این موضوع در حالی که امنیت و قابلیت اطمینان DAI را به نسبت افزایش می‌دهد، از کارایی سرمایه و مقیاس‌پذیری آن می‌کاهد زیرا تنها می‌تواند با تقاضای اهرم رشد کند.
تاکنون تلاش‌های زیادی برای ساخت یک استیبل کوین امن با کارایی سرمایۀ بالا انجام شده است. مشهورترین مورد، توکنUST در بلاکچین Terra بود که اخیرا سقوط کرد. این دارایی دیجیتال، در اوج خود و پیش از سقوط، با ارزش بازاری (مارکت کپ) 18.6 میلیارد دلار، سومین استیبل کوین بزرگ در دنیای رمز ارزها بود.
توکن UST به عنوان یک استیبل کوین الگوریتمی (بدون وثیقه)، ثبات قیمت خود را به‌طور کامل با اتکا به فرآیند معاملات آربیتراژی با توکن بومی شبکه ترا، رمز ارز لونا (LUNA) حفظ می‌کرد. زمانی که UST کمتر از یک دلار معامله می‌شد، آربیتراژگر آن را با ارزش یک دلار می‌سوزاند تا از اختلاف قیمت سود کند. به‌طور مشابه، زمانی که بیشتر از یک دلار معامله می‌شد، آن را با ارزش یک دلار ضرب می‌کردند و سپس آن را در بازار آزاد به فروش می‌رساندند. این‌گونه بود که عرضه زیاد می‌شد و قیمت به سطح یک دلار باز می‌گشت.
به هر حال، استیبل کوین UST در نهایت در یک فاجعۀ مارپیچ مرگ (Death Spiral) به عمق 40 میلیارد دلار فرو ریخت و کل اکوسیستم ترا (Terra) با آن سقوط کرد. ثابت شد که این سیستم به‌خاطر وابستگی به وثیقۀ توکن لونا (LUNA) که به‌صورت داخلی تولید می‌شد، به‌شدت در برابر خطر سقوط بانکی (Bank Run) آسیب‌پذیر بوده است. در پایان، این توکن نیز به سرنوشت تمام انواع استیبل کوین الگوریتمی که تاکنون شکست خورده‌اند، دچار شد.
اما به‌نظر می‌رسد که بین استیبل کوین بیش‌ازحد وثیقه‌شده مانند DAI و استیبل کوین بدون وثیقه (الگوریتمی) مثل UST فضایی مساعد وجود دارد که نقاط قوت هر دو سیستم را داشته و نواقص آن‌ها را کمینه می‌کند. این همان جایی است که پروتکل فرکس فایننس (Frax Finance) در آن رشد کرده است. بنیان‌گذار پروتکل باور دارد که استیبل کوین FRAX به اندازۀ DAI امن است در حالی که به لحاظ کارایی سرمایه، بهتر است.
مزیت‌های استیبل کوین FRAX
در مورد ریسک ثبات ارزش استیبل کوین، راه‌هایی برای اطمینان پروتکل از استحکام اتصال به فیات وجود دارد. تضمین نقدینگی عمیق استیبل کوین در سطح صرافی‌های غیرمتمرکز و بازارهای دیفایDeFi) ) یکی از بهترین راه‌هاست. پروتکلFrax چندین مکانیزم مختلف برای کمک به تأمین و حفظ نقدینگی در سطح چندین صرافی غیرمتمرکز با حداکثر کارایی، پیاده‌سازی کرده است.
برای مثال، فرکس فایننس بزرگترین هولدر توکن حکم‌رانی پروژۀ Convex است. فرکس بیش از 16 درصد از عرضۀ این توکن را در اختیار دارد. پروتکل کانوکس فایننس در ابتدا با هدف بهینه‌سازی و توسعۀ فرصت‌ها برای کاربران صرافی غیرمتمرکز Curve ساخته شد. به همین طریق، عملیات را برای تأمین‌کنندگان نقدینگی در پروتکل فرکس بهینه می‌کند.
با این وجود، پروتکل فرکس قدرت قابل‌توجهی در حکم‌رانی کانوکس دارد که به‌نوبۀ خود نماینده‌ای برای کنترل پاداش توکن CRV در بزرگترین صرافی غیرمتمرکز برای استیبل کوین یعنی پروتکل Curve است. این به پروتکل Frax اجازه می‌دهد تا بدون هزینه‌های گزاف، انگیزۀ اقتصادی برای تأمین نقدینگی در استخر نقدینگی FRAX3CRV ایجاد کند. این استخر بیش از یک میلیارد دلار نقدینگی دارد که با کارایی بالا از مبادلۀ انواع استیبل کوین، پشتیبانی می‌کند.
پروتکل Frax همچنین از طریق همکاری با پروتکل OlympusDAO قسمتی از نقدینگی خود را کنترل می‌کند. دیگر نیازی نیست با رقیق کردن توکن حکم‌رانی خود، از تأمین‌کنندگان نقدینگی واسطه قرض بگیرد.
همچنین، پروتکل Frax می‌تواند با تأمین نقدینگی در استخرهای یونی سواپ از وثیقه‌های بیکار استفاده کند. همچنین به‌صورت خودکار به موقعیت‌های یونی سواپ وارد می‌شود و آنجا، توکن FRAX مینت می‌کند. با این‌کار، همزمان که نقدینگی عمیق خود را حفظ می‌کند، از کارمزد معاملات هم سودآوری می‌کند.
برای توضیحات بیشتر می‌توانید به مصاحبه بنیان‌گذار فرکس فاینانس (Sam Kazemian) درباره مزیت‌های استیبل کوین FRAX مراجعه کنید: لینک یوتیوب مصاحبه
امنیت پروتکل فرکس فایننس
در سال 2021 پروتکل فرکس فایننس با ایدۀ تبدیل شدن به یک بانک مرکزی غیرمتمرکز از طریق راه‌اندازی کنترل‌گرهای عملیات بازاری الگوریتمی (AMO) توسعه یافت. این کنترل‌گرها قراردادهای هوشمندی هستند که به‌صورت الگوریتمی عملیات بازارهای مختلف را اجرا می‌کنند تا با به‌کار گرفتن وثیقه، درآمد تولید کنند و امنیت بیشتر پروتکل را هم تضمین کنند.
تاکنون، پروتکل فرکس چهار کنترل‌گر (Investor, Curve, Lending and Liquidity) را به‌کار گرفته است:
برای تولید بازده، کنترل‌گر Investor از وثیقۀ پروتکل در برنامه‌های ترکیب بازده مانند پروتکل Yearn، پروتکل Aave، پروتکل کامپاند (Compound) و OlympusDAO استفاده می‌کند. این کنترل‌گر هیچ‌گاه وجوه را در استراتژی‌هایی که برای برداشت زمان انتظار دارند، قفل نمی‌کند تا به بازخرید وثیقه توسط کاربران FRAX احترام گذاشته شود.
کنترل‌گر Curve از توکن‌های USDC و FRAX بیکار، در صرافی غیرمتمرکز Curve استفاده می‌کند. در کنار کسب درآمد از معامله‌ها، کارمزد ادمین و پاداش‌های این کنترل‌گر به عمیق کردن نقدینگی استیبل کوین FRAX برای قوی‌تر کردن ثبات قیمت کمک می‌کند.
کنترل‌گر Lending اجازه می‌دهد استیبل کوین به‌صورت مستقیم در بازارهای پول Compound و CREAM مینت (صادر) شود. این به کاربران اجازه می‌دهد که به‌جای روش استاندارد، با استفاده از وام‌های وثیقه‌دار، استیبل کوین مینت کنند. این راه‌حل، FRAX را برای کاربران دسترس‌پذیرتر می‌کند.
در آخر، کنترل‌گر Liquidity از وثیقۀ بیکار خود در تأمین نقدینگی در برابر انواع استیبل کوین‌ها در استخرهای نقدینگی یونی سواپ (Uniswap V3) استفاده می‌کند تا از کارمزد معاملات و عمیق‌تر شدن نقدینگی بهره‌مند شود. این عمل‌گر می‌تواند به هر موقعیتی وارد شده و FRAX مینت کند. به عبارتی، پروتکل می‌تواند با کارایی سرمایۀ بالا، عرضۀ خود را گسترش دهد. همچنین کاربر می‌تواند در یونی سواپ، در ازای اتر، WBTC و چند استیبل کوین دیگر، استیبل کوین FRAX بگیرد.
چالش‌ها و چشم‌انداز آیندۀ پروتکل فرکس فایننس
در ماه‌های اخیر تیم مرکزی این پروتکل ویژگی‌های کاربرپسند جدیدی راه‌اندازی کرده که در راستای بهبود کاربرد استیبل کوین FRAX و اضافه کردن نوآوری‌های مربوط به دنیای دیفای بوده‌اند. با ظهور نسخۀ جدید Frax V2 راه‌حل استیبل کوین الگوریتمی به مرزهای تازه‌ای قدم گذاشت. با توسعۀ ویژگی‌های مرتبط با حوزۀ دیفای مانند استیک کردن، استخرهای نقدینگی و یلد فارمینگ (Yield Farming)، این پروژه جایگاه ویژه‌ای در بازارهای کریپتو کسب می‌کند.
فرکس فایننس تنها یکی از چندین پروتکل استیبل کوین الگوریتمی است که سعی کرده با رویکردی متفاوت به مشکل حفظ ثبات قیمت رسیدگی کند. مشخص است که پروتکل Frax بدون نقص نیست. وابستگی بیش از حد به توکن USDC یکی از این مشکلات است. اتکای بیش از اندازه به یک استیبل کوین متمرکز برای مینت‌کردن یا بازگرداندن یک ارز غیرمتمرکز، مدلی ایده‌آل برای هیچ پروتکلی که تلاش می‌کند واقعا غیرمتمرکز و مقاوم به سانسور باشد، نیست.
جمع‌بندی
در حالی که شکست پروژۀ ترا (Terra) ممکن است موجب بدنامی تمام استیبل کوین‌های الگوریتمی شده باشد، باید توجه کنیم با وجود برخی شباهت‌ها، همۀ آن‌ها یکسان نیستند. از زمان راه‌اندازی، یعنی حدود دو سال قبل، قیمت استیبل کوین FRAX با ثبات خوبی در سطح یک دلار باقی مانده بدون اینکه انحراف قابل ملاحظه‌ای داشته باشد. این نشان می‌دهد که مکانیزم وثیقۀ منحصربه‌فرد آن به اندازۀ کافی قویست تا بتواند از شوک‌های سیستماتیک بزرگ مانند سقوط پروتکل ترا در امان باشد. با در نظر گرفتن همۀ این موارد، پروتکل فرکس فایننس یک راه‌حل ساده به‌کار گرفته که به‌نظر می‌رسد تعادلی بی‌سابقه ایجاد کرده است: یک پروتکل استیبل کوین که غیرمتمرکز و مقیاس‌پذیر است و همزمان به اندازۀ کافی امن و قابل‌اعتماد است.
این مقاله صرفا برای اهداف آموزشی ارائه شده است و نباید به‌عنوان مشاوره‌ی تجاری و سرمایه‌گذاری از طرف کوین ایران و نویسندگانش قلمداد شود.
