در اینجا قرار است توضیحی مقدماتی برای بیت کوین به زبان ساده دهیم تا اگر سوال بیت کوین چیست برای شما هم مطرح است و هیچ سابقهٔ تخصصی و فنی هم ندارید، پاسختان را دریافت کنید. بعد از خواندن این مقاله و آشنایی با بیت کوین، میتوانید به سراغ مقالهٔ توضیح تخصصی بیت کوین چیست بروید.
البته همین ابتدا بگوییم که اگر تماشا کردن را به خواندن ترجیح میدهید بهتر است ویدیوی بیت کوین چیست به زبان ساده را تماشا کنید.
بیت کوین چیست به زبان ساده
- بیت کوین اولین ارز دیجیتال غیرمتمرکز مبتنی بر رمزنگاری یا بهعبارتی اولین رمزارز است.
ارز دیجیتال است، یعنی: مثل اسکناس ارز فیزیکی محسوب نمیشود.
غیرمتمرکز است، یعنی: نزد جایی مثل بانک یا دولتها نگهداری نمیشود. در هیچ منبعی متمرکز نیست. - پس روی چه حسابی میتوانیم بگوییم پول داریم؟ روی حساب اینکه تمام معاملات بیت کوین روی بلاک چین ثبت میشود.
- بلاک چین چیست؟ یک دفترِ مَجازی ثبت معاملات است.
- خب باز هم که این دفتر مجازیست! به هیچ دولت و بانکی هم که وابسته نیست! پس چه کسی نظارت میکند؟! -خود شما و تمام افرادی که میتوانند به بلاکچین دسترسی داشته باشند.
- پول دیجیتال را کجا میتوان خرج کرد؟ هرچه افراد بیشتری به سراغ بیت کوین بیایند و محبوبیت آن بیشتر شود، جاهای بیشتری آن را بهعنوان یکی از روشهای پرداخت میپذیرند.
- روی چه حسابی میتوان به بیت کوین اعتماد کرد؟ روی همان حسابی که به یک تکه کاغذ چاپی به نام اسکناس اعتماد میکنیم!
اما برای یادآوری اینکه چطور شد که به اسکناسها یا پولهای رایج اعتماد کردیم بهتر است در ادامه با ما همراه باشید:
بیت کوین چیست به طور مفصل
قبل از اینکه به سراغ تعریف مفصل بیت کوین برویم ابتدا بهتر است که کمی دربارهٔ مفهوم پول صحبت کنیم.
پول ابزار مبادلهٔ ارزش است. اگر من برای شما کاری انجام دهم، شما در ازای ارزشی که به شما دادم به من پول میدهید. من هم با این پول میتوانم در آینده چیز باارزشی را از شخص دیگری بگیرم.
در طول تاریخ «ارزش» اشکال مختلفی به خود گرفته؛ گاهی مردم از نمک بهعنوان وسیلهٔ مبادلهای استفاده میکردند، گاهی گندم و گاهی طلا. گرچه برای اینکه یک چیزی نمایانگر ارزش باشد، مردم باید واقعا به آن اعتماد داشته باشند و آن را ارزشمند بدانند.
ماجرای اعتماد به پول کاغذی
قرنها پیش انسان به «چیزی» اعتماد میکرده و آن را پول میدانسته، اما با گذر زمان این «چیز» تبدیل به یک «فرد» شد. اما این یعنی چی؟
حمل شمش طلا یا کیسههای گندم بهعنوان پول کمی فرساینده بود و به سادگی نمیشد آنها را با خود جابجا کرد. به همین خاطر پول کاغذی یا اسکناس اختراع شد.
نحوه کار اسکناس به چه صورت بود؟ اینگونه که بانک یا دولت به شما پیشنهاد میداد که شمش طلای شما را، که مثلا هزار دلار ارزش دارد، مالک شود و در ازای آن به شما یک رسید بدهد که گواهی کند شما هزار دلار دارید و این رسید همان ارزش هزاردلار را داشته باشد.
نهتنها حمل این اسکناسها راحتتر بود، بلکه نیازی نبود برای نوشیدن یک فنجان قهوه شمش طلایتان را هزارتکه کنید تا یکی از آنها را بابت قیمت قهوه بپردازید. هروقت هم میخواستید شمش طلا را پس بگیرید، رسید را به بانک میبردید و معادل طلای آن را پس میگرفتید.
از اینجا بود که کاغذ بهعنوان پول استفاده شد.
با گذشت زمان و تغییرات اقتصادی کلان، این پیوند بین کاغذ و طلای همارز آن شکسته شد. اگر خلاصه بخواهیم بگوییم این است که دولتها به مردم اعلام کردند که این خود دولت است که در قبال ارزش آن اسکناس کاغذی مسئول خواهد بود و این یعنی پشتوانهٔ پول شما دیگر طلای شما نیست، بلکه دولتِ شماست.
اینگونه شد که مردم با اسکناسهایی تجارت میکردند که هیچچیز به جز وعدهٔ دولت آن را تضمین نمیکرد. اما چرا مردم به چنین تغییری تن دادند؟ یک دلیل دارد: اعتماد! با اینکه هیچ پشتوانهٔ کالای ارزشمندی برای این اسکناسها نبود، مردم به دولت اعتماد کردند و از اینجا بود که پول بیپشتوانه یا همان چیزی که پول فیات (fiat money) مینامیم، به میان آمد.
پول بیپشتوانه یا پول فیات چیست؟
فیات (fiat) بهمعنی پولِ حُکمی یا پول دستوری است. منظور از پول فیات همان دلار، یورو، ریال و هر ارز دیگری است که ارزش ذاتی ندارد، بلکه صرفا به این دلیل ارزش دارد که دولت اینطور دستور میدهد. بنابراین، مدل اعتماد مردم به پول، از اعتماد به یک «چیز»، به اعتماد به یک «شخص» (در این مورد، دولت) تغییر کرد.
پول فیات دو ایراد اساسی دارد:
۱-متمرکز است: یعنی یک قدرت مرکزی آن را کنترل و صادر میکند. در این مورد این قدرت همان دولت یا بانک مرکزی است.
۲-از نظر کمّی محدود نیست: یعنی دولت یا بانک مرکزی هر زمان که بخواهد میتواند به هر اندازه که بخواهد پول چاپ کند و حجم پول موجود در بازار را متورم کند. مشکلی که در چاپ پولِ بیشتر وجود دارد این است که هرچه شما پول بیشتری به بازار تزریق کنید، ارزش هر دلار/هر یورو/ هر ریال کاهش مییابد و در نتیجه ارزش کل پول شما کاهش مییابد. اینگونه میشود که برای خرید چیزی که قبلا قیمت کمتری داشته، الان به پول بیشتری نیاز دارید.
گذر از پول فیات به پول دیجیتال
هر روز که میگذرد وجود پول فیزیکی در جهان کمتر و کمتر میشود، به صورتی که الان دیگر عمدتاً از کارتهای اعتباری، پلتفرمهای پرداخت آنلاین پول مثل پی پال و سایر اشکال پولهای دیجیتال استفاده میکنیم.
اما یک مشکلی اینجا پیش میآید به نام خرجِ مضاعف (Double-Spending Problem): مثل کلاهبرداریهایی از قبیل اینکه یک خانه را به چندین نفر مختلف میفروشند و فرار میکنند، چطور میشود که با پول دیجیتال -که تازه مثل سند خانه فیزیکی هم نیست – فقط یکبار معامله کرد؟ یا چطور میشود که همانطور که پول فیزیکی را جعل اسکناس میکنند، از پول دیجیتالی جعل و کپی نکنند؟
راهحلی که بانکها برای این مشکل استفاده میکنند یک راهحل «متمرکز» است. یعنی: یک دفترچهٔ کامپیوتری دارند که در آن اطلاعات مربوط به اینکه چه کسی چقدر پول دارد را نگهداری میکنند. هر شخصی یک حساب دارد و این دفتر شمارش این حساب ها را نگه میدارد. ما به بانک اعتماد داریم، بانک هم به کامپیوترش اعتماد دارد و در نتیجه راهحل مشکلِ خرج مضاعف یا چندینبارهٔ یک پول، در دفتر حساب مرکزی بانک، روی کامپیوتر متمرکز است. تلاشهای زیادی برای ایجاد انواع ارز دیجیتال برای جایگزینی ارز فیات صورت گرفت، اما هیچ یک در حل مشکل خرج مضاعف بدون اینکه نیاز به یک مرجع مرکزی باشد موفق نبودند.
پول متمرکز
هرگاه به شخصی کنترل موجودی پولتان را بدهید، درواقع قدرت عظیمی به او دادهاید که این قدرت سه مشکل اساسی ایجاد میکند:
فساد مالی
قدرت فساد میآورد و قدرت مطلق، فساد مطلق. وقتی بانکها اختیار خلق پول یا ارزش را دارند، در واقع جریان ارزش را در جهان کنترل میکنند، که این قدرت نامحدودی به آنها میدهد. مثال کوچکی از نحوه فساد قدرت در رسوایی ولز فارگو دیده میشود که کارمندان به طور مخفیانه میلیونها حساب بانکی و اعتباری غیرمجاز ایجاد کردند تا جریان درآمد بانک را افزایش دهند، بدون اینکه مشتریان آنها از این موضوع چیزی بدانند.
سوءمدیریت
اگر منافع قدرت مرکزی با منافع افرادی که تحت کنترلش هستند همخوانی نداشته باشد، سوءمدیریت پول به وجود میآید. برای مثال، چاپ مقدار زیادی پول به منظور نجات یک بانک یا یک موسسه خاص از ورشکستگی. چاپ پول زیاد تورم را در جامعه زیاد میکند.
یک مثال از نهایت سوءمدیریت، ونزوئلاست. جایی که دولت پول زیادی چاپ کرده و ارزش آن چنان پایین آمده که مردم دیگر پول را نمیشمارند، بلکه آن را وزن میکنند و با وزن اسکناسها مبادله میکنند.
کنترل
شما در واقع تمام کنترل پول خود را به دولت یا بانک میسپارید. دولت هر زمانی که بخواهد میتواند تصمیم بگیرد که حساب شما را مسدود کند و دسترسی شما را به حسابتان محدود کند. حتی اگر از پول نقد هم استفاده کنید باز دولت میتواند وجههٔ قانونی پول شما را باطل کند.
در نهایت پرسش اصلی: بیت کوین چیست؟
در اکتبر ۲۰۰۸ سندی توسط شخصی به نام ساتوشی ناکاموتو منتشر شد. در این سند که به آن وایت پیپر بیت کوین (whitepaper) هم گفته میشود، روشی معرفی شد بهمنظور ایجاد سیستمی برای یک رمزارز غیرمتمرکز به نام بیت کوین.
این سیستم مدعی است که یک پول دیجیتالی ایجاد میکند که مشکل خرج مضاعف را بدون نیاز به یک مرجع مرکزی حل میکند. بیت کوین یک دفترچه حساب شفاف است که قدرت مرکزی ندارد.
اما این عبارت یعنی چی؟
خب بیایید برای فهم بهتر اینکه بیت کوین چیست، آن را با بانک مقایسه کنیم. از آنجایی که امروزه بیشترِ پولها دیجیتال هستند (مثلا کارت بانکی و خریدهای اعتباری)، بانکها عملاً فقط دفتر اصلی ماندهحسابها و تراکنشها را مدیریت میکنند. با این حال دفتر بانکْ شفاف (transparent) نیست و در کامپیوتر اصلی خود بانک ذخیره میشود. شما حتی یک نگاه هم نمیتوانید به آن بیندازید و کنترل کامل آن در اختیار بانک است.
اما برعکس، بیت کوین یک دفتر شفاف دارد. هر زمان که بخواهید میتوانید به آن سرک بکشید و از تمام معاملات و موجودیها باخبر شوید. تنها نکتهای که از آن بیخبر خواهید ماند این است که این تراکنشها بین چه کسانی انجام میشوند و پشت هر معامله چه کسی قرار دارد.
این بدان معنیست که بیت کوین شبه ناشناس است، همهچیز باز، شفاف و قابل پیگیری است اما در عین حال نمیتوانید بگویید چه کسی چه چیزی را با چه کسی معامله میکند.
میدانم که این تعریف کمی گنگ و نامفهوم است، به همین دلیل در ادامه بیشتر توضیح خواهم داد:
بیت کوین غیرمتمرکز است
غیرمتمرکز بودن یعنی هیچ کامپیوتری وجود ندارد که دفتر تراکنشها و موجودیها را ذخیره کند. احتمالا برایتان سوال میشود که پس این دفتر کجا ذخیره میشود؟ جوابش این است که هر کامپیوتری که در سیستم مشارکت دارد، یک نسخه از دفتر را نیز ذخیره میکند. به شبکهٔ تمام این کامپیوترها (که میتواند کامپیوتر من، شما یا هر فردی در هر کجای جهان باشد) میگویند شبکه بلاک چین (Blockchain). برای آشنایی بیشتر با بلاکچین به مقالهٔ بلاکچین چیست نگاهی بیندازید.
پس قدرت دست یک نفر یا یک موسسه نیست که بتواند سر شما کلاه بگذارد یا محدودتان کند. اگر قرار باشد سیستم را منحل کنید یا این دفتر را هک کنید باید هزاران کامپیوتری را که نسخهای از این دفتر را نگه داشتهاند و آن را دائماً به روز میکنند، هک کنید. که عملاً امکانپذیر نیست.
بیت کوین دیجیتالی است
یعنی هیچ بخشی در بیت کوین وجود ندارد که بتوانید فیزیکی لمس کنید. هیچ سکهٔ (=coin) واقعیای وجود ندارد، فقط ردیفهای معاملات و موجودیها وجود دارد. وقتی شما مالک یک بیت کوین میشوید، به این معنی است که شما حق دسترسی به آدرس یک بیت کوین بهخصوص در دفتر را دارید و میتوانید وجوه و سرمایهتان را از آن به آدرس دیگری ارسال کنید.
با بیت کوین کنترل کل پول دست خودتان است
با بیت کوین، خودتان به تنهایی میتوانید به بودجه و سرمایهتان دسترسی داشته باشید. هیچ دولت یا بانکی نمیتواند تصمیم بگیرد حساب شما را مسدود کند تا داراییهای شما را مصادره کند.
بیت کوین چطور کار میکند؟
بهطور خلاصه، بیت کوین از طریق بهروزرسانی دفتر معاملات (یعنی همان بلاکچین) کار میکند. هر کامپیوتری که در شبکه بیت کوین شرکت میکند، یک نسخه از این دفتر را در اختیار دارد و هر معاملهای را که از طریق آن انجام شود تایید میکند. انگار که ما حسابها و برگههایمان را روی حسابها و برگههای همدیگر نگه میداریم و هر معاملهٔ جدیدی که انجام میشود همگی نسخههای خودمان را به روز میکنیم. عملکردی شبیه به اینکه همگی حسابهایمان را روی کاغذ کاربن گذاشتهایم. پس از این مقاله حتما به مقالهٔ توضیح دقیق و مفصل عملکرد بیت کوین نگاهی بیندازید.
چرا بیت کوین آنقدر سروصدا کرد؟
اگر بخواهیم یک مثال محسوس برایتان بزنیم باید بگوییم که به دورانی فکر کنید که اینترنت وجود نداشت. جریان اطلاعاتْ متمرکز بود و این یعنی اگر میخواستید اطلاعاتی کسب کنید باید فقط از روزنامههای مختلف مثل واشنگتن پست، نیویورک تایمز و امثال اینها اطلاعات را دریافت میکردید. اما امروزه به لطف اینترنت، اطلاعاتْ غیرمتمرکز شده و این یعنی میتوانید با یک کلیک با سراسر دنیا ارتباط برقرار کرده و اطلاعات را از هرکجا که میخواهید دریافت کنید.
بیت کوین مثل اینترنت میماند، اما در دنیای پول. بنابراین سادهترین تعریفی که میشود در جواب به بیت کوین چیست داد این است که: بیت کوین یک راهحل غیرمتمرکز برای پول است.
