فناوری پشت انتقال پول در امور مالی سنتی نتوانسته است همگام با تغییرات فناوری در بقیه جنبه‌های زندگی حرکت کند. امروزه ارسال پول از جایی به جای دیگر پرهزینه و وقت‌گیر است و از حالت ایده‌آل بسیار فاصله دارد. اینک بسیاری از حکومت‌ها سعی در توسعه نوعی ارز دیجیتال جدید دارند و می‌خواهند از این طریق، کارایی سیستم پرداخت خود را بالا برده و هزینه‌ها را برای افراد درگیر پایین بیاورند. بنابراین در پاسخ به این پرسش که CBDC یا همان ارز دیجیتال بانک مرکزی چیست می‌توان آن را به عنوان نوعی پول فیات دیجیتال تصور کرد که بر روی یک لایه فنی جدید ساخته شده است. پیشرفت‌هایی که توسط فناوری بلاک چین ایجاد شده، الهام‌بخش این لایه فنی جدید خواهد بود. احتمال دارد که در آینده، بسیاری از حکومت‌ها این نوع ارز‌های دیجیتال را بپذیرند. اما سوالی که در اینجا پیش می‌آید این است که این ارز‌های دیجیتال چگونه کار می‌کنند؟
«تاریخ آخرین به‌روزرسانی این مقاله: اردیبهشت ۱۴۰۰»
CBDC یا ارز دیجیتال بانک مرکزی چیست؟
ارز دیجیتال بانک مرکزی را می‌توان شکل دیجیتال ارز فیات دانست. این نوع ارز‌های دیجیتال توسط حکومت‌ها قانون‌گذاری می‌شوند و به‌عنوان پول مورد استفاده قرار می‌گیرند. رویکرد طراحی این نوع ارز‌ها قاعدتا تنوع زیادی داشته و بستگی به کشور صادر‌کننده آن خواهد داشت. بعضی از پیاده‌سازی‌ها بر اساس فناوری بلاک چین و یا نوع دیگری از فناوری دفترکل توزیع‌شده، و بقیه امور احتمالا بر اساس یک پایگاه داده متمرکز خواهد بود. آن‌هایی که مبتنی بر بلاک چین باشند، از یک توکن برای ارائه شکل دیجیتال ارز فیات استفاده خواهند کرد.
پیشنهاد مطالعه: پول فیات چیست؟
درحالی‌که می‌توان ادعا کرد الهام‌بخش این ارز‌های دیجیتال رمز ارز‌هایی مانند بیت کوین بوده‌اند، اما کاملا از رمز ارز‌ها متفاوت هستند. ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی را حکومت‌ها صادر می‌کنند و پول قانونی این حکومت‌ها محسوب خواهند شد. رمز ارز‌هایی مانند بیت کوین بدون مرز هستند و توسط یک حکومت و یا یک نهاد متمرکز صادر نشده‌اند. البته این بدین معنی نیست که نمی‌توان با استفاده از ارز‌های دیجیتال بانک‌های مرکزی تراکنش‌های بین مرزی انجام داد، اما بیت کوین حتی نمی‌داند که مرز‌های ملی چه هستند. بسیاری از بانک‌های مرکزی اینک فعالانه در حال آزمایش این ارز‌های دیجیتال هستند.
چین کار بر روی پروژه ارز دیجیتال ملی خود را از سال ۲۰۱۴ شروع کرده است. آزمایش یوان دیجیتال قبلا در چندین شهر چین انجام شده است. بانک مرکزی اروپا نیز در اکتبر ۲۰۲۰ گزارشی را منتشر و در آن، پیشنهاد یوروی دیجیتال را مطرح کرد. در این گزارش، منافع این نوع ارز مورد ارزیابی قرار گرفته بود.
درک ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی
از منظر فنی می‌توان گفت که ارز دیجیتال بانک مرکزی اساسا یک پایگاه داده است که توسط حکومت مدیریت و کنترل می‌شود. به این خاطر است که این نوع ارز دیجیتال یک پایگاه داده و استفاده از آن با مجوز میسر است و تنها افراد مورد تایید توانایی این را خواهند داشت که بر روی این شبکه تراکنش انجام دهند. نهاد متمرکزی که این پایگاه داده را کنترل می‌کند، می‌تواند از انجام تراکنش‌ها جلوگیری کند و یا آنها را برگرداند. این نهاد می‌تواند وجوه را بلوکه کند و یا بعضی از آدرس‌ها را در لیست سیاه قرار دهد.
بسیاری از این ارز‌های دیجیتال احتمالا بر روی بلاک چین خود مدیریت خواهند شد؛ برخی از آنها نیز ممکن است بر روی بلاک چین‌های عمومی صادر شوند. در این صورت، آنها دارایی‌های مجازی خواهند بود که بر بالای یک لایه مبنای غیرمجاز تصفیه خواهند شد. این باعث می‌شود که از ویژگی‌های مثبت این دو جهان استفاده شود. در این حالت، لایه مجاز می‌تواند کنترل مورد نیاز برای بانک‌های مرکزی را میسر سازد و از طرف دیگر، لایه غیرمجاز نیز می‌تواند قوی‌ترین ضمانت‌های امنیتی را فراهم کند. البته احتمالا همه حکومت‌ها از این روش استفاده نکنند. درحال حاضر، هیچ بلاک چین عمومی دارای ابزار لازم برای برعهده گرفتن این امر خطیر نیست و از طرف دیگر، مدت زیادی از عمر این بلاک چین‌ها نگذشته و امتحان خود را آن‌طور که باید و شاید پس نداده‌اند. در کل، بیان اینکه یک ارز دیجیتال بانک مرکزی چگونه کار می‌کند، دشوار است زیرا هر کشور رویکرد متفاوتی نسبت به آن دارد.
پیشنهاد مطالعه: رمز ارز ملی ایران از دیدگاه بانک مرکزی چه ویژگی‌هایی خواهد داشت؟
مثال‌هایی از ارز دیجیتال بانک مرکزی
این قبیل ارز‌ها تاکنون به طور رسمی راه‌اندازی نشده‌اند. اما بسیاری از بانک‌های مرکزی برنامه‌هایی آزمایشی و تحقیقی را شروع کرده‌اند که هدف از آن تعیین پایداری و کاربرد این ارز‌های دیجیتال است.
پیشنهاد ارز‌های دیجیتال بانک‌های مرکزی اولین بار توسط بانک مرکزی بریتانیا مطرح شد. بعد از این بود که بانک مرکزی کشور‌های دیگری مانند چین، کانادا، اوروگوئه، تایلند، ونزوئلا و غیره نیز به دنبال این ایده رفتند. روسیه نیز در این زمینه پیشگام بوده است و ایجاد کریپتوی روبل در سال ۲۰۱۷ توسط ولادیمیر پوتین (Vladimir Putin) اعلام شد. به نظر می‌رسد که یکی از دلایل علاقه پوتین به بلاک چین این است که تراکنش‌ها رمزگذاری‌شده هستند و بنابراین بدون نگرانی درمورد تحریم‌های بین‌المللی می‌توان پول انتقال داد.
ونزوئلا نیز از سال ۲۰۱۷ کار بر روی ارز دیجیتال خود یعنی پترو (Petro) را آغاز کرده است. این ارز قرار است توسط سهام فیزیکی نفت خام پشتیبانی شود. حکومت ونزوئلا در سال ۲۰۱۸ به معرفی Petro gold پرداخت که ظاهرا ارزش آن به نفت خام، طلا و دیگر فلزات گرانبها وابسته است.
مزایای ارز دیجیتال بانک مرکزی
شاید قبلا در فضای رمز ارز‌ها درمورد فراهم کردن خدمات بانکی برای افراد فاقد این امکانات شنیده‌اید. درحالی‌که این ایده جذابیت خاص خود را دارد، اما باید گفت که ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی می‌توانند بهتر از رمز ارز‌های غیرمتمرکزی مانند بیت کوین به انجام این کار کمک کنند. همه شهروندان قانونی می‌توانند از طریق ارز‌های بانک‌های مرکزی به حساب‌های بانکی کم‌هزینه دسترسی داشته باشند و بدین ترتیب، افراد بیشتری در امور اقتصادی مشارکت می‌کنند.
یکی از منافع دیگر، پیشرفت‌های فنی است که اعمال این سیستم پولی می‌تواند داشته باشد. درحالی‌که بخش زیادی از ارز فیات، اساسا اعداد موجود در یک پایگاه داده است، اما زیرساخت آن قدیمی بوده و به‌روز نیست. درحال‌حاضر ارسال ایمیل تنها چند ثانیه طول می‌کشد، اما ارسال پول به شیوه سنتی گاهی تا چندین روز، که این به دلیل سیستم مالی پیچیده و تودرتوی موجود است.
پیشنهاد مطالعه: بیت کوین چگونه راه رسیدن به حکومت‌های بهتر را هموار می‌کند؟
همه ما دیدیم که در زمان واکنش اقتصادی به همه‌گیری کرونا، لازم بود که بانک‌های مرکزی سریع‌تر عمل کنند. ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی ممکن است بانک‌های مرکزی و موسسات مالی را قادر سازند که تغییرات مستقیم‌تری را در سیستم پولی اعمال کنند. این ارز‌ها امکان تغییر اساسی در نحوه عملکرد بانک مرکزی را فراهم می‌آورند. امکان پیگیری فعالیت‌های غیرقانونی برای حکومت‌ها و بانک‌های مرکزی با استفاده از این ارز‌های دیجیتال بسیار آسان‌تر خواهد شد.
ارز دیجیتال بانک مرکزی در برابر استیبل کوین‌ها
ممکن است تا اینجا به این نتیجه رسیده باشید که این ارز‌های دیجیتال بسیار شبیه استیبل کوین‌ها هستند. اگرچه این ارز‌ها از لحاظ عملکردی شباهت دارند، اما درواقع کاملا متفاوت هستند. صدور استیبل کوین‌ها معمولا توسط یک نهاد خصوصی مدیریت و اجرا می‌شود و درواقع نماد ارز فیات و یا یک دارایی دیگر هستند. استیبل کوین‌ها را می‌توان برای ارزشی که نماینده آن هستند، نقد کرد؛ اما در کل باید بگوییم که استیبل کوین‌ها پول فیات نیستند. از طرف دیگر، ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی توسط حکومت و به عنوان پول فیات بیرون داده می‌شوند.
ارز دیجیتال بانک مرکزی در برابر رمز ارز‌ها
همچنان که قبلا اشاره کردیم، ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی متفاوت از رمز ارز‌ها هستند. این ارز‌ها توسط یک بانک مرکزی صادر می‌شوند و توسط حکومت به عنوان پول رسمی شناخته می‌شوند و آنها را می‌توان به مثابه اسکناس‌هایی تصور کرد که واحد محاسبه، وسیله پرداخت و ذخیره ارزش هستند.
رمز ارز‌های واقعی مانند بیت کوین کاملا متفاوت هستند. آنها توسط هیچ حکومتی بیرون داده نشده‌اند و ارتباطی با مرز‌های ملی ندارند. آنها بدون نیاز به مجوز، بدون نیاز به اعتماد و مقاوم در برابر سانسور هستند. علاوه بر این، هیچ نهاد متمرکزی شبکه را کنترل نمی‌کند. کسی نمی‌تواند آدرس بیت کوین شما را در لیست سیاه قرار دهد و از ارسال آن به یک آدرس دیگر جلوگیری کند.
پیشنهاد مطالعه: آیا رمزارزها تهدیدی برای بانک‌های مرکزی محسوب می‌شوند؟
حال به نظر شما کدام یک بهتر است؟ ارز‌های دیجیتال بانک‌های مرکزی یا رمز ارز‌ها؟ جواب این سوال بستگی به کاربرد مورد نظر دارد. این ایده که افراد بتوانند بدون واسطه با همدیگر تراکنش داشته باشند، ایده‌ای بسیار عالی است، اما مشکلات و چالش‌های خود را هم دارد. مثلا اگر مقدار زیادی پول دزدیده شود، چه‌کار می‌توان کرد و یا اگر فردی همه دارایی‌های خود را به یک آدرس اشتباه بفرستد، آن‌وقت چه؟
اینکه یک مقام متمرکز بتواند تراکنش‌ها را برگرداند و یا آدرس‌هایی خاص را در لیست سیاه قرار دهد، گاهی مفید است. اما از طرف دیگر، منافع یک سیستم غیرمتمرکز مانند بیت کوین آنقدر زیاد است که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.
به طور خلاصه می‌توان گفت که ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) شکل دیجیتال پول فیات هستند. در پیاده‌سازی بسیاری از این ارز‌ها، احتمالا از فناوری بلاک چین استفاده خواهد شد و روشی راحت و بدون تنش برای انجام پرداخت‌های دیجیتال برای همگان میسر می‌شود.
