توکن‌های غیرقابل تعویض یا NFT حضوری طوفانی در فضای کریپتو داشته و حجم فروش آن‌ها در سال 2021 تا 25 میلیارد دلار رسید. بر اساس پیش‌بینی‌های موجود این رقم تا پایان سال 2026 ممکن است به 147 میلیارد دلار نیز برسد. نکتۀ قابل‌توجه تعداد خریداران اندکی است که توانسته‌اند موجب انفجار حجم فروش شوند. NFTها از زمان پیدایش خود موفق به جذب هواداران بسیار متعصب شده و برخلاف تصور برخی از افراد، این محصولاتی دیجیتالی پایدار هستند. NFT 2.0 نسخۀ به‌روزرسانی‌شدۀ NFT 1.0، فاز اولیۀ توکن‌های غیرقابل تعویض، است که ویژگی‌ها و کاربردهای بیشتری را به ساختار فعلی NFTها می‌افزاید. اکثر کاربران حوزۀ فناوری همچنان تصور می‌کنند که تنها کاربرد NFTها ایجاد فایل‌های JPEG و فروش آن‌ها با قیمت‌های سرسام‌آور در حراجی‌ها است. این کاربرد تک‌بعدی ممکن است برای توصیف نخستین مجموعه‌های NFT نسبتا صحیح باشد، اما ظهور NFT 2.0 قادر است این فرضیه را تغییر دهد.
فناوری توسعه‌دهندۀ NFTها همزمان با گمانه‌زنی‌ها دربارۀ مجموعه‌های پرسود و طراحی نقشۀ پیشبردی برندهای متعدد برای حضور در این بازار، روبه پیشرفت است. دیگر از NFTهای پیکسلی و دوبعدی اولیه خبری نیست؛ اکنون دورۀ انیمیشن‌های بسیار باکیفیت سه‌بعدی و سازوکار پیچیدۀ بازی‌های کسب درآمدی (play-to-earn) است. نکتۀ قابل‌توجه این موضوع پیشرفت عظیم فناوری در مدت‌زمانی بسیار اندک است.
مقالۀ پیش‌رو با هدف بررسی برخی از بارزترین ویژگی‌های NFTهای نسل دو (NFT 2.0) تهیه شده است. با این‌حال پیش از آنکه به شکلی تخصصی به این موضوع بپردازیم؛ بهتر است مختصری دربارۀ پیدایش نسل نخست این توکن‌های دیجیتالی بدانیم.
نسل نخست توکن‌های غیرقابل تعویض یا NFT 1.0
از مشخصه‌های نسل نخست NFTها چه می‌دانیم؟ این توکن‌های غیرقابل تعویض نوعی دارایی بلاکچین با متادیتا (metadata) یا فراداده‌های منحصربه‌فرد هستند.
ویژگی بارز NFTها آن‌ها را از سایر دارایی‌های تعویض‌پذیر بلاک‌چینی مانند اتریوم (ETH) یا بیت‌کوین (BTC) متمایز می‌کند. برای مثال یک واحد ETH تقریبا از سایر ETHها غیرقابل تشخیص است؛ درنتیجه می‌توان پیدایش نسل نخست NFTها را پیشرفتی بزرگ در مسیر توکنیزه شدن و منحصربه‌فرد کردن دارایی‌های دیجیتال برشمرد. در کنار این ویژگی، استفاده از فناوری بلاکچین فرصت استفاده از برتری‌های دارایی‌های دیجیتال ازقبیل امنیت رمزنگاری‌شده و تعویض‌ناپذیری را به آن‌ها داده است.
نسل نخست NFTها موفق شدند تا راه پیشرفت را برای مالکیت دارایی‌های دیجیتال و مدل اقتصادی تولیدکنندگان محتوای بلاکچین هموار سازند. نکتۀ منفی این نسل ماهیت سوداگرانۀ بازار آن‌ها بود که زمینه‌ساز شکل‌گیری تفکری اشتباه درخصوص منفعت‌طلبی این توکن‌ها از ارزش‌گذاری‌های ناعادلانه بود. این امر موجب شد تنها افراد منفعت‌طلب در بازار این دارایی‌ها حاضر شده و کارایی اندکی در شبکۀ آن‌ها به‌چشم بخورد.
پیشنهاد مطالعه: بررسی مالکیت در فروش آثار هنری دیجیتال NFT
محرک سود (Profit Motive)
افرادی که مایل به کسب سود از بازارهای مالی هستند می‌توانند مجموعه NFTهایی که به تازگی مینت شده و یا در بازارهای ثانویه خرید-فروش می‌شوند را بررسی کنند. اما تشخیص مجموعه‌های موفق و آینده‌دار نیاز به مهارت و یا شانس بسیار بالایی دارد؛ زیرا شناسایی مجموعه‌هایی که توجه عموم را به خود جذب و دچار انفجار قیمت می‌شوند، دشوار است. در هر‌حال توانایی تشخیص پروژه‌های محبوب NFT همواره چالش هیجان‌انگیزی خواهد بود.
این موضوع می‌تواند دستاویزی برای سودجویان تلقی شده و با سواستفاده از اشتیاق سرمایه‌گذاران آن‌ها را به خرید یک مجموعه NFT ناشناخته و معمولا بی‌ارزش، سوق دهند. هرگونه سرمایه‌گذاری باید همراه با آگاهی و مطالعۀ کافی باشد تا از حملاتی همچون تخلیۀ سرمایه (rug pull) و کلاهبرداری‌های دیگر پیشگیری شود.
«فومو (FOMO) یا ترس از دست دادن» و طمع دو عامل اصلی افزایش بی‌دلیل قیمت NFT هستند. NFTها همواره به دلیل نوسان شدید و داشتن حبا‌ب‌های قیمتی مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. این عامل باعث شده تا از NFTها به عنوان دارایی‌هایی سوداگرانه و بدون هیچ‌گونه کارایی مفید یاد شود. درنتیجه این توکن‌ها تنها برای افرادی که خواهان کسب سود سریع هستند مهیج خواهند بود.
پیشنهاد مطالعه: شاخص ترس و طمع (Fear and Greed) چیست؟ چگونه از شاخص ترس و طمع در بازار رمز ارزها استفاده کنیم؟
با وجود نگرش‌های منفی فراوان، NFTها از جانب سرمایه‌گذاران خرده‌فروش، برندهای تجاری بزرگ و سلبریتی‌ها مورد استقبال واقع شده‌اند. وجه مشترک تمام این گروه‌ها کسب سود از فعالیت‌های کاری است. شرکت‌های عظیمی همچون آدیداس مجموعه‌های NFT شخصی خود را در بازارها در دسترس علاقه‌مندان قرار داده و شرکت نایکی نیز با مشارکت استودیوی RTFKT به این فضا محلق شده است.
نقش تولیدکنندگان در نسل نخست NFTها
از نقطه‌ضعف‌های اصلی نسل نخست NFTها هجوم کورکورانۀ شرکت‌ها و تولیدکنندگان در فضای این دارایی‌ها بود. بیشتر پروژه‌ها با راهکارهای نسنجیده آغاز و پس از چند مرحله ناکامی، از سوی توسعه‌دهندگان کنار گذاشته شده و به ضرر سرمایه‌گذاران منتهی شد.
چالش‌های مرتبط با NFT 1.0
به اعتقاد گروهی از کاربران و کارشناسان، نسل نخست NFTها هنوز به دورۀ شکوفایی خود نرسیده است؛ این افراد مراحل استفادۀ پیچیدۀ این فناوری را عامل بازدارنده‌ای در استقبال عمومی برشمرده‌اند. حضور در بازار NFTها برای افراد و برندهای تجاریِ ناآشنا با سازوکار فناوریِ بلاکچین امری پیچیده است. شرکت‌های بسیاری برای موفقیت در این حوزه شروع به استخدام متخصصان و کسب آموزش‌های لازم از آن‌ها کرده‌اند.
علاوه‌بر موارد فوق، شمار بسیاری از کاربران از نوسانات بازار به‌شدت می‌هراسند. این ترس به رابطۀ بین هنرمند و هوادار لطمۀ قابل‌توجهی می‌زند. یکی از دلایل کلیدی نوسانات بازار، قیمت‌گذاری بی‌اساس NFTها است؛ هنگامی که قیمت یک توکن با ارزش واقعی آن تطابق نداشته باشد شوک بزرگی به سطح تقاضا وارد خواهد شد.
با این‌حال خریداران NFT نسبت به گذشته دانش بهتری دربارۀ نوسانات بازار داشته و در مواجه با کلاهبرداری‌ها تدبیرانه عمل می‌کنند؛ درنتیجه مجموعه‌های نوظهور که با موجی از احساسات در بازار معرفی می‌شوند شانس کمی برای فروش دارند.
آمادگی و تحمل بازار خرسی
بازار کریپتو نیز همچون سایر بازارهای مالی با دوره‌های رکود مواجه می‌شود، اما به‌رغم طول این دوره‌های خرسی NFTها همچنان درحال شکوفایی هستند. در آخرین زمستان کریپتو که به تازگی رخ داد، حجم بسیار بالایی از سرمایه را از بازار دارایی‌های دیجیتال خارج کرد. با آنکه زمستان کریپتو لطمۀ بزرگی به بازار دارایی‌های دیجیتال وارد ساخت، اما باعث حذف افراد، مجموعه‌ها و پروژه‌های سوداگرانه شد؛ در مقابل پروژه‌های برتر با ارزش‌گذاری مناسب همچنان به موفقیت تجاری خود افزودند. با حذف عوامل منحرف‌کننده، توسعه‌دهندگان و تولیدکنندگان محتوای متعهد به فضای NFT آزادی عمل بیشتری برای خلاقیت و تمرکز بر بهبود کارایی این توکن‌های دیجیتالی در اختیار خواهند داشت.
درنتیجه باید انتظار داشت که با هر چرخه در بازارهای نزولی، کسب‌وکارها و پروژه‌هایی که از پشتوانۀ فنی مفید و ارزش‌گذاری بالایی برخوردار نیستند از بین رفته و در مقابل مجموعه‌های سودمند با پایداری از شرایط خرسی عبور کنند. در چنین شرایطی نیاز به حضور نسل کارآمد توکن‌های NFT 2.0 بیش از گذشته حس می‌شود.
پیشنهاد مطالعه: ضرب کردن یا مینت NFT چیست؟ راهنمای گام‌به‌گام ساخت NFT
پیدایش NFT 2.0
نسل اولیۀ NFTها برای تکامل هرچه بهتر به بهبود دسترسی و مشروعیت نیاز داشتند. اکنون با بلوغ بازار شاهد فرا رسیدن نسل جدید NFT 2.0 هستیم. ممکن است عده‌ای بگویند تمایز چندانی بین نسخۀ 1.0 و 2.0 وجود ندارد، اما بارزترین ویژگی نسل دوم دسترسی همگانی به آن‌ها است. نمود عینی این مطلب ظهور پلتفرم‌های متعدد مینت NFT و تسهیل دسترسی عموم کاربران به این توکن‌های دیجیتالی است. اما مشخصۀ اصلی این نسل از NFTها چیست و چه اهمیتی در کسب درآمد تولیدکنندگان محتوا خواهد داشت؟
اولین نکته‌‌ای که باید به آن توجه داشت وابستگی NFT 2.0 به نسل اول خود و عدم عملکرد مستقل است. انتظار می‌رود با تکامل پیوستۀ ویژگی‌ها در زیرساخت‌های NFT 1.0، در نهایت شاهد جایگزینی آن با نسخۀ 2.0 باشیم. به علاوه درحالی‌که NFT 1.0 مالکیت دارایی‌های منحصربه‌فرد دیجیتالی را ممکن می‌ساخت، نسل جدید در زمینۀ تسهیل دسترسی و توسعۀ بازارها و موارد کاربردی آن فعالیت خواهد کرد.
NFT 2.0 آزادی عمل بیشتری به دارندگان خود می‌بخشد، به‌طوری که کاربران می‌توانند به کمک این توکن‌ها به امکاناتی از قبیل آیتم‌های داخل بازی، موسیقی، مجموعه‌های دیجیتالی، بلیط رویدادها و تخفیفات و در نهایت محور اصلی NFT 1.0 یعنی آثار هنری دیجیتال دسترسی داشته باشند. از دیگر ویژگی‌های بارز NFT 2.0 مالکیت مشترک است؛ به بیان دیگر چند کاربر می‌توانند درصد مشخصی از یک توکن NFT را خریداری و آن را در صورت نیاز به فروش برسانند. NFT 2.0 علاوه‌بر سهولت دسترسی دارای ویژگی‌های دیگری نیز هست که در ادامه آن‌ها را به‌طور تیتروار معرفی خواهیم کرد.
- قراردادهای هوشمند و تعامل‌پذیری
- تکثیر و تصادفی بودن الگوریتمی
- قابلیت ترکیب و تنظیم‌پذیری
قراردادهای هوشمند و تعامل‌پذیری
دارایی‌های NFT با استفاده از ویژگی تعامل‌پذیری و قراردادهای هوشمند می‌توانند از کاربران و سایر منابع، ورودی دریافت کنند. کاربران می‌توانند براساس داده‌های ارائه‌شده ماهیت و کاربری دارایی‌های توکنی خود را تغییر داده و آن‌ها را متناسب با شرایط جدید تنظیم کنند. تعامل‌پذیری می‌تواند برای جابه‌جایی دارایی‌ها بین اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (D’apps)، بلاک‌چین‌ها و بخش GameFi بسیار مفید واقع شود.
به کمک قراردادهای هوشمند می‌توان NFTها را به یکدیگر متصل و تغییرات گسترده‌ای در آن‌ها ایجاد کرد؛ درنتیجه NFTها با گذشت زمان و داده‌های دریافتی متحول خواهند شد.
تکثیر و تصادفی بودن الگوریتمی
از ویژگی‌های بسیار حائز اهمیت NFT 2.0 قابلیت تصادفی بودن الگوریتمی است. این قابلیت به افراد امکان انتخاب NFTهای مرتبط با نیاز خود را خواهد داد. کاربران با کمک هوش مصنوعی (AI) قادرند تا انتخاب‌های شخصی خود را به NFTها افزوده و آن‌ها را منحصربه‌فرد سازند.
برای توضیح بهتر، سه دستگاه زیر را درنظر بگیرید. دستگاه نخست موسیقی پخش می‌کند، دومین دستگاه پخش‌کنندۀ فایل‌های ویدئویی و آخرین دستگاه نیز عکس‌هایی با فرمت JPEG را نشان می‌دهند. با توجه به این امر که نسل جدید NFTها می‌تواند محتوای مختلف را باهم ترکیب کند، تصادفی بودن الگوریتمی با شناسایی داده‌های ارسالی هر دستگاه قادر به اختصاص محتوای مناسب آن است. درنتیجه NFTهای موسیقی بر دستگاه مخصوص خود و عکس‌ها یا فایل‌های ویدئویی نیز با دستگاه متناسب خود همگام‌سازی خواهند شد.
پیشنهاد مطالعه: آموزش مینت NFT Music: چگونه یک NFT موزیک بسازیم و بفروشیم؟
قابلیت ترکیب و تنظیم‌پذیری
ترکیب‌پذیری (composability) به قابلیت سفارشی کردن یک دارایی و ساخت یک دارایی جدید اطلاق می‌شود. ترکیب‌پذیری می‌تواند ویژگی‌های گروهی NFTها را برای پشتیبانی از اهدافی واحد به کار گیرد. این درحالی‌ست که در نسل نخست (NFT 1.0) تنها شاهد خرید و فروش این توکن‌ها در صرافی‌ها بودیم.
با درنظر داشتن این موضوع می‌توان گفت که مجموعه‌داران با تجمیع چند دارایی به شکلی واحد به امکانات جدیدی دست خواهند یافت. به علاوه، دارایی‌های ثابت در چنین مواقعی به یک NFT واحد محدود نخواهند شد و می‌توانند مانند رمز ارزها به‌طور تعویض‌پذیر فعالیت کنند.
مجموعه ویژگی‌های NFT 2.0 همزمان اهداف مستقلی را دنبال کرده و به شکلی واحد تجربۀ دلپذیری را برای کاربران فراهم می‌سازند؛ درنتیجه دارندگان تنها به ویژگی‌های تجاری NFTها توجه نخواهند داشت.
پیشرفت NFTها
ظهور نسل دوم NFTها (NFT 2.0) درحالی رخ داده است که بسیار از افراد هنوز شناخت کافی از سازوکار نسل نخست آن‌ها ندارند. شاید بتوان بزرگترین ویژگی NFTها را غافلگیری آن‌ها دانست. این قابلیت همواره حجم تقاضا برای آن‌ها را افزایش خواهد داد.
NFTها دارای ویژگی‌های متعددی همچون سرگرمی، پخش فایل‌های ویدئویی و استفاده در حوزۀ املاک و خودروسازی هستند که در صنایع مختلف از اهمیت و کاربرد بالایی برخوردارند. برای مثال شرکت‌های صدور بلیط می‌توانند از NFTها برای ارائۀ امتیازات انحصاری به دارندگان جهت حضور مجازی یا واقعی در رویدادها استفاده نمایند.
NFTها برخلاف سایر حوزه‌های بلاکچین کسل‌آور نبوده و از هیجان بالایی برخوردارند. این ویژگی در جذب کاربران به فضای کریپتو بسیار موثر خواهد بود.
پیشنهاد مطالعه: کاربرد NFT در زندگی واقعی: استفاده در سینما، موسیقی، مُد، بازی
جمع‌بندی
توسعه‌دهندگان باید توجه داشته باشند که NFTها، به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای سرمایه‌گذاری در فضای وب3، ظرفیت بسیار زیادی داشته و در طراحی این توکن‌ها حداکثر خلاقیت و کارآمدی را لحاظ کنند. NFTها پیوسته درحال تکامل هستند و می‌توانند نحوۀ تعامل ما با بازی‌های ویدئویی، موسیقی و بازارهای تجاری را تحت‌تاثیر قرار دهند. NFT 2.0 با برخورداری از مجموعه ابزارهای گسترده به سرعت در آینده مورد توجه قرار گرفته و جهان فیزیکی و مجازی را مانند یک پُل به یکدیگر متصل خواهد ساخت.
این مقاله صرفا برای اهداف آموزشی ارائه شده است و نباید به‌عنوان مشاورهٔ تجاری و سرمایه‌گذاری از طرف کوین ایران و نویسندگانش قلمداد شود.
