فناوری بلاکچین اجازه می‌دهد بخش تجارت جهانی در آینده‌ای نزدیک سالانه بیش از ۵۰ میلیارد دلار و در اوج توسعۀ خود تا ۵۰۰ میلیارد دلار در هزینه‌های لجستیک و تدارکات صرفه‌جویی کند. آمار و اطلاعات، مثال‌ها، و نتایج در این مقاله به‌شما کمک می‌کند بهتر درک کنید که چگونه می‌توان از بلاکچین در سیستم لجستیک (Logistics) بهره برد.
برای مشاهده اولین نقشه اکوسیستم بلاکچین و رمزارز ایران و کسب‌وکارهای فعال کلیک کنید!
اولین مزیت استفاده از بلاکچین در لجستیک: سادگی پردازش اسناد
حمل و نقل بین‌المللیِ کانتینرها یکی از شاخه‌های پر از بروکراسی در اقتصاد مدرن است. در مدیریت حمل و نقل، بسیاری از کشورها، سازمان‌های دولتی و شرکت‌ها، هر یک با قوانین خاص خود برای کار با اسناد و سیستم‌های حسابداری، دخالت دارند.
برای مثال، تحویل محموله‌های منجمد از شرق آفریقا به اروپا نیاز به تأیید و مجوز از حدود ۳۰ واسطه دارد و برای آن، سازمان‌ها باید بیش از ۲۰۰ مرتبه با یکدیگر ارتباط داخلی برقرار کنند. هزینه‌های ترکیبی پردازش اسناد با چنین سیستم لجستیکی بین ۱۵ تا ۵۰ درصد از هزینه حمل و نقل برآورد می‌شود.
این تدارکات با بلاکچین چگونه خواهد بود؟ براساس تخمین مجمع اقتصادی جهان (WEF) کاهش موانع بروکراتیک در تجارت به لحاظ لجستیک (تدارکات) می‌تواند تولید ناخالص داخلی جهانی را تا ۵ درصد و تجارت جهانی را تا ۱۵ درصد افزایش دهد. در همین حال، بنا به نظر متخصصان، بلاکچین تنها فناوری موجود برای حذف این موانع است.
پیشنهاد مطالعه: کاربردهای بلاکچین در حوزه خدمات مالی
پروژه‌هایی که از بلاکچین در سیستم لجستیکی برای پردازش اسناد استفاده میکنند
شرکت‌های Maersk و IBM به هم پیوستند تا یک سیستم جهانی برای دیجیتال کردن عملیات تجارت و کنترل حمل و نقل محموله را توسعه دهند. این سیستم به تمام طرف‌های ذینفع اجازه می‌دهد کالاها را در طول زنجیرۀ تأمین ردیابی کنند و به‌صورت لحظه‌ای مطلع شوند وضعیت محموله چگونه است و در کجا قرار دارد.
ذینفعان همچنین می‌توانند وضعیت اسناد گمرکی، سند ارسال محموله و سایر اطلاعات مرتبط را مشاهده کنند. فناوری بلاکچین امکان تبادل امن اطلاعات و ذخیره‌سازی اسناد را به نحوی ممکن می‌کند که از دستکاری غیرمجاز مصون خواهند بود.
شرکت ZIM یکی از بزرگترین شرکت‌های حمل و نقل کالاست که آزمایش‌هایی را برای دیجیتال کردن سند ارسال محموله (بارنامه) انجام داده است. این یک سند کلیدی و مهم در سیستم لجستیک است زیرا به‌عنوان یک قرارداد و اعلامیۀ تحویل برای حمل محموله عمل می‌کند که تمام داده‌های لازم مثل شرح محموله، تعداد (مقدار)، محل بارنامه و اطلاعاتی در مورد شرایط حمل کالا، پردازش و پرداخت در آن نوشته شده‌اند.
در طول آزمایش این شرکت، کانتینرها، بدون مشکل، از چین به کانادا منتقل شدند. شرکت ZIM و مشارکت‌کنندگان در طرح آزمایشی با موفقیت اسناد الکترونیکی اصلی را از طریق شبکه غیرمتمرکز، صادر، منتقل و دریافت کردند.
شرکت Accenture نیز درحال توسعۀ یک سیستم مبتنی بر بلاکچین است تا جایگزین بارنامه‌های سنتی شود و یک منبع حقیقت یکپارچه و متحد برای تمام ذینفعان در زنجیرۀ تأمین و فروش باشد.
پیشنهاد مطالعه: کاربرد بلاکچین در حفاظت از حق کپی رایت و حقوق مالکیت دارایی معنوی
شناسایی جعل و تقلب و محصولات معیوب
زنجیره‌های تأمین آن‌قدر پیچیده شده‌اند که مصرف‌کنندۀ عادی قادر به ردیابی منشأ کالا و تأیید اصالت آن نیست. برای همین صنعت داروسازی و مواد غذایی به‌دلیل محصولات تقلبی یا آسیب‌دیده با رسوایی‌ها و دعوی‌های دادگاهی، مدام با چالش‌هایی روبه‌رو هستند.
بر اساس داده‌های رسمی پلیس بین‌الملل و سازمان بهداشت جهانی، سالانه بیش از یک میلیون نفر بر اثر داروهای تقلبی جان خود را از دست می‌دهند. بیش از یک‌درصد داروها در کشورهای توسعه‌یافته و ده درصد آنها در کل دنیا تقلبی هستند. در همین حال، حدود ۸.۵ درصد از تمام محصولات دارویی به علت شرایط نامساعد حمل و نقل در سیستم لجستیک خراب می‌شوند.
با وجود بلاکچین اوضاع چگونه خواهد شد؟ هرگاه یک محصول از دستی به دست دیگر منتقل شود، این تراکنش در بلاکچین ثبت می‌شود. بلاکچین یک پیشینۀ پیوسته از جابه‌جایی محصول در زنجیرۀ تأمین، از تولیدکننده تا قفسه‌های فروشنده و سپس مصرف‌کنندۀ نهایی، ارائه می‌کند. بلاکچین امکانات زیر را تسهیل می‌کند:
- ثبت لحظه‌ای انتقال محصولات و مقدار (مثل کانتینر، پالت، تریلر) در حین جابه‌جایی کالا در طول زنجیرۀ تأمین و فروش
- ردیابی سفارش فروش یا خرید، ارسال و تغییر در اعلام تحویل، دریافت‌ها، قراردادها و اسناد دیگر که مربوط به حمل و نقل کالاها هستند.
- تخصیص ویژگی‌های مشخص به محصولات و تأیید گواهینامهها؛ برای مثال، تأیید اصالت منشأ محصول یا ارگانیک بودنِ آنها
- صحافی کالاهای فیزیکی، کانتینرها، حامل و تجهیزات با شماره سریال، ارقام شناسه و بارکدها با استفاده از برچسب‌های RFID
- تبادل اطلاعات در مورد جمع‌آوری محصولات، تولید، تحویل، برآوردهای مالی و رسیدگی به محصولات
پیشنهاد مطالعه: کاربرد بلاکچین در صنعت کشاورزی و غذا
پروژه‌هایی که از بلاکچین برای شناسایی تقلب و محصولات معیوب استفاده میکنند
شرکت‌های DHL و Accenture یک پروژۀ مبتنی بر بلاکچین را راه‌اندازی کرده‌اند که برای تمام ذینفعان امکان ردیابی و تصدیق اصالت محصولات دارویی را فراهم می‌کند.
این فرآیند شامل تخصیص یک شناسۀ منحصربه‌فرد به هر کانتینرِ مهر و موم شده است که سپس با اطلاعات مهمی در مورد منشأ محصول، سازنده، شماره قطعه، تاریخ انقضا و داده‌های حمل و نقل ربط داده می‌شود. با این کار، امکان ردیابی موقعیت مکانی کالاها در هر مرحله از چرخۀ عمر و تأیید اصالت آنها فراهم می‌شود.
شرکت بریتانیایی Co-op Food از فناوری استارت‌آپ Provenance استفاده می‌کند تا مسیر غذاهای دریایی، مرغ، میوه و سبزیجات را از تولیدکننده تا قفسه‌های سوپرمارکت ردیابی کند. این سیستم از برچسب‌های RFID و حسگرهای مخصوص برای ردیابی محصولات و شرایط تحویل آنها استفاده می‌کند.
همچنین شرکت والمارت (Walmart) برای دیجیتال کردن مدیریت حمل و نقل غذا، درحال توسعه یک بلاکچین است. زنجیرۀ خرده‌فروشی از فناوری IBM استفاده می‌کند که به‌عنوان یک راه‌حل تجاری برای امور زیر توسعه یافته است:
- تصدیق اصالت منشأ و اصالت محصولات
- تأیید تازگی و عدم آلودگی محصولات
- کاهش مقدار پسماند غذایی
کنترل خودکار فرآیندهای فروش در لجستیک به کمک بلاکچین
یک ارزیابی از این صنعت نشان می‌دهد که ده درصد از تمام فاکتورهای حمل بار شامل داده‌های نادرست است که به تعارض منجر شده و کارایی فرآیندهای فروش در شاخه‌های لجستیک را کاهش می‌دهند. این مشکل تا حدی جدی است که شرکت Accenture برآورد کرده که تنها در صنعت نفت و گاز می‌توان تا ۵ درصد از هزینه‌های حمل را با افزایش دقت در اسناد کاهش داد. این دستاورد با کاهش پرداخت‌های اضافی و حذف خدمات غیرضروری حاصل می‌شود.
ارائه‌دهندگان خدمات غیرضروری، همان شرکت‌ها و واسطه‌هایی هستند که برای ارائه ضمانت‌نامه، کارمزد می‌گیرند. کار آنها تصدیق صحت فاکتورها، بارنامه‌ها، مجوزها و انتقال اسناد و اطلاعات است. به عبارت دیگر، این‌ها شرکت‌های بانکی، درگاه‌های پرداخت، دفاتر اسناد رسمی، پیک‌ها، موسسات حساب‌رسی و صدور گواهینامهها هستند. همۀ آنها سهم دلچسبی از سود سازندگان، تأمین‌کنندگان و فروشندگان کسب میکنند. همچنین قیمت کالا را برای مصرف‌کنندۀ نهایی افزایش می‌دهند.
قرارداد هوشمند کاری می‌کند که فرآیند انتقال اسناد، اطلاعات، کالاها، پول و هرگونه انتقالِ ارزش دیگری به‌صورت خودکار انجام شود. قرارداد هوشمند یک الگوریتم کامپیوتری غیرمتمرکز است که برای انتقال داده‌های دارای مجوز دیجیتال استفاده می‌شود.
پیشنهاد مطالعه: کاربرد بلاکچین در سیستم‌های پرداخت
مزایای قراردادهای هوشمند در فرآیندهای تأمین و فروش
- حذف واسطه‌ها: وجود واسطه‌های مورداعتماد که اسناد را تأیید میکنند، اعضا و مشروعیت قانونی را تصدیق میکنند و انتقال ارزش را تضمین میکنند، غیرضروری خواهد شد.
- تسریع فرآیند: با استفاده از الگوریتم‌های کامپیوتری و مجوزهای دیجیتال به‌جای جابه‌جایی دستی اسناد، می‌توان سرعت کل فرآیند انتقال ارزش را ده‌ها یا صدها برابر افزایش داد.
- کاهش هزینه‌ها: کمتر شدن واسطه در تراکنش به معنای کاهش کارمزد و هزینه‌هاست. برای مثال، تراکنش‌های تجاری می‌توانند بدون تضمین‌کنندگان، بانک‌ها و درگاه‌های پرداخت، با موفقیت انجام شوند.
- کاهش فساد و کلاه‌برداری: اگر یک واسطۀ متقلب در بستن یک قرارداد یا صدور یک سند دخالت نداشته باشد، نخواهد توانست از یک سند چشم‌پوشی کند یا رشوه بگیرد تا آن را دستکاری کند.
پروژه‌هایی که از قرارداد هوشمند در سیستم لجستیک بهره می‌برند
یکی از اولین نمونه‌های استارت‌آپ که از قراردادهای هوشمند در سیستم لجستیک استفاده کرد ShipChain نام دارد. تیم این پروژه، یک سیستم جامع برای ردیابی محصولات در حین حمل و نقل و سوابق آنها توسعه داده است. این سیستم به‌طور کلی برای پوشش تمام روش‌های حمل و نقل در نظر گرفته شده است. در عین حال عنصر کلیدی خودکارسازی در این پروژه، یک ارز دیجیتال داخلی به‌نام SHIP tokens است. اعضای پلتفرم از آن برای تراکنش‌های مالی درون پلتفرم، به‌عنوان مثال، برای پرداخت هزینه حمل و نقل استفاده میکنند.
پروژۀ NYSHEX نیز مسیر مشابهی دارد؛ تنها با این تفاوت اصلی که در قراردادهای هوشمندِ آن، یک سیستم مجازات تنبیهی برای عدم تحقق شرایط قرارداد وجود دارد. همچنین در شرق اروپا (اوکراین و بلاروس) استارت‌آپ A2B نیز بر پیاده‌سازی بلاکچین در این زمینه تمرکز دارد.
استفاده از اینترنت اشیا (IoT)
اینترنت اشیا (IoT) شامل هر دستگاهی است که به تبادل داده در اینترنت می‌پردازد. شرکت پژوهشی گارتنر (Gartner) تخمین زده که تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۰ میلیون دستگاه اینترنت اشیا در سراسر دنیا وجود خواهد داشت.
سیستم لجستیک (تدارکات) یکی از بهترین زمینه‌ها برای پیاده‌سازی اینترنت اشیا است. برای مثال، در تحویل یک کانتینر، اینترنت اشیا می‌تواند به‌طور مستقل، رسیدن محموله را تأیید کند و زمان و شرایط بار را نشان دهد. سیستم به صورت خودکار بررسی می‌کند که آیا کالا مطابق با شرایط توافقی تحویل شده و سپس پرداخت‌ها را به طرفین قرارداد انجام می‌دهد؛ اما در آینده فقط این نیست که اهمیت خواهد داشت.
پیشرفت هوش مصنوعی در زمینۀ حمل و نقل خودکار به چنین سیستم‌هایی برای کنترل و مدیریت لحظه‌ای هزاران وسیله نقلیه نیاز دارد تا به‌طور کامل از خطا و دخالت‌های بدون مجوز در امان باشد. این امکان تنها با بلاکچین و قرارداد هوشمند میسر است.
پروژه‌ها
پروژههاشرکت اسکای سل (SkyCell)، مستقر در سوئیس، با استفاده از حسگرهای اینترنت اشیا توانست یک کانتینر برای انتقال محتویات زیست‌دارویی بسازد که به انطباق دقیق سطح رطوبت و دما نیاز دارد. این شرکت موفق شد در سال ۲۰۱۷ سطح آسیب به داروها در حین انتقال را از ۸.۵ درصد به سطحی کمتر از ۰.۱ درصد کاهش دهد.
پلتفرم Sawtooth از بلاکچین خصوصی هایپرلجر (Hyperledger) در کنار اینترنت اشیا استفاده می‌کند تا زنجیرۀ تأمین غذای دریایی را بهبود دهد. حسگرهای اینترنت اشیا که به ماهی‌ها الصاق شده‌اند، محل ارسال، دمای انتقال، جابه‌جایی و رطوبت را نشان می‌دهند. این اطلاعات به‌صورت لحظه‌ای ردیابی شده و به مراکز توزیع داده می‌شوند. در نهایت، مصرف‌کنندۀ نهایی می‌تواند به تمام اطلاعات دست یابد و مطمئن شود که محصول تازه و اصل است.
پروژۀ اینترنت اشیای واتسون از شرکت IBM تاکنون به‌صورت سریالی بلاکچین و اینترنت اشیا را در کنار هم پیاده‌سازی کرده است. فناوری آنها توسط شرکت غول متالوژی سوئدی، ساندویک (Sandvik)، شرکت راه‌آهن دولتی فرانسه (SNCF) و شرکت بیمه Groupama و بسیاری کسب‌وکارهای دیگر استفاده شده است.
پیشنهاد مطالعه: بررسی کاربردها و چالش‌های ترکیب هوش مصنوعی و بلاکچین
تحویل کالا در روز سفارش
مطالعاتی توسط شرکت خرده‌فروشی بوستون نشان می‌دهد که ۵۰ درصد خرده‌فروشان در سال ۲۰۱۷ به مشتریان خود پیشنهاد تحویل در روز سفارش را دادند. این در حالی است که این عدد برای سال ۲۰۱۶ تنها ۱۶ درصد بوده است. حالا این دو سناریوی ساده را در نظر بگیرید:
- یک لپتاپ از سایت آمازون خریده‌اید که دارای شرایط تحویل درب منزل و تحویل در روز سفارش است. آمازون از یک پهپاد خودکار برای تحویل کالا استفاده می‌کند. یک روز، دو روز و یک هفته می‌گذرد و شما هنوز لپتاپ خود را تحویل نگرفته‌اید. شما با فروشگاه تماس می‌گیرید و متوجه می‌شوید که پهپاد هک شده و لپتاپ به سرقت رفته است.
- یک لپتاپ از آمازون خریده‌اید اما شما یک فرد معمولی نیستید بلکه یک فرد سیاسی مهم هستید. به‌جای لپتاپ، پهپاد حامل مواد منفجره یا سلاح شیمیایی است و به عبارت دیگر برای یک اقدام تروریستی استفاده شده است.
با این حال، اگر از یک سیستم کنترل غیرمتمرکزِ مبتنی بر بلاکچین استفاده کنید، این سناریوها تبدیل به قصۀ علمی- تخیلی می‌شوند زیرا رمزنگاری در بلاکچین یک لایۀ سخت برای نفوذ هکرها است.
پروژه‌ها
در سال ۲۰۱۵ شرکت آمازون یک مجوز برای آزمایش تحویل یک بسته با پهپادهای PrimeAir در ایالات متحده انجام داد. در ماه دسامبر سال بعد، پهپادها کالا را به یک خریدار واقعی در شهر بریتیش کمبریج تحویل دادند. آنها در سال ۲۰۱۸ برای یک حق انحصاری (Patent) دربارۀ استفاده از یک سیستم مبتنی بر فناوری بلاکچین برای ارسال و تحویل به مشتریان خرد درخواست دادند.
شرکت والمارت (Walmart)، بزرگترین خرده‌فروشی آمریکا، تحویل کالا با پهپاد را، نه برای بسته پستی، بلکه برای ارسال کالاها به انبارها و فروشگاه‌ها آزمایش کرده است. در همین حال، نمایندگان والمارت درخواست حق انحصاری یک فناوری مبتنی بر بلاکچین را داشتند که پهپادها افراد را شناسایی کنند و کالا را با صحت کامل به آنها تحویل دهند.
محاسبات مالی در لجستیک به کمک بلاکچین
به‌طور متوسط، ارسال‌کنندگان محموله‌ها ۴۲ روز صبر میکنند تا مبلغ فاکتورشان را دریافت کنند. در همین حال، حدود ۱۰ درصد اسناد مالی دارای خطا هستند. برای همین است که هر سال دادگاه‌ها حدود ۱۴۰ میلیارد دلار را در انتظار تحقیق و بررسی توقیف میکنند که می‌تواند چندسال هم به‌طول انجامد.
چگونه می‌توان از بلاکچین استفاده کرد؟ یکی از مشکلات عمده در تأخیر پرداخت‌های صورت‌حساب در لجستیک و زنجیره تأمین مربوط به اعتبار داده‌ها است. بسیاری اوقات، داده‌های موجود در تابلوهای بار، اشتباه دارند یا منسوخ و غیرقابل استفاده شده‌اند.
مشکل داده‌ها به این خاطر است که شرکت‌های باربری معمولا با چندین کارگزار کار میکنند که هر یک از آنها اطلاعات را در چندین تابلو می‌آورند. این باعث می‌شود سفارش‌ها تکرار شوند و عدم دقت در تخمین ظرفیت استفاده‌شده از کشتی‌ها، کامیون‌ها، کانتینرها و واگن‌ها رخ دهد.
اطلاعات در بلاکچین، مهر زمانی (Time-stamp) دارند و در شبکه‌های غیرمتمرکز ذخیره می‌شوند که تابلوهای بار به آسانی به آنها وصل می‌شوند تا از خطا و تکرار جلوگیری شود.
پروژه‌ها
پروژۀ مشترک Maersk و IBM در این راستا نیز درحال توسعه است. در کنار آن، شرکت‌های اوبر (Uber) ، آمازون و چند استارت‌آپ بلاکچین دیگر نیز همین کار را کرده‌اند. پروژه‌های Cargo Deals، Quasa، SwanLeap و Freightos همگی از این دسته هستند اما هنوز برای قضاوت کردن دربارۀ آنها زود است. پروژۀ آخر، نام General Electrics را با خود یدک می‌کشد. صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر این شرکت حدود ۵۰ میلیون دلار در پروژۀ فرایتوس (Freightos) سرمایه‌گذاری کرد.
پیشنهاد مطالعه: چارچوب عملی برای راه‌اندازی کسب‌وکار روی بلاکچین!
جمع‌بندی با یک نظرسنجی
در پایان سال ۲۰۱۷ دو محقق از شهر هامبورگ یک نظرسنجی از مدیران شرکت‌های لجستیک انجام دادند تا بفهمند آنها چگونه دربارۀ امکان استفاده از بلاکچین در سیستم لجستیک می‌اندیشند. نتایج پژوهش آنها گویا بود:
از شرکت‌کنندگان همچنین در این مورد پرسیده شد که به نظر آنها چه کسی از پیاده‌سازی بلاکچین در صنعت لجستیک بیشترین نفع را می‌برد. جواب‌ها این‌گونه بود:
و آخرین پرسش مهم این بود که به‌نظر آنها چه مواردی، بزرگترین موانع در مسیر استفاده از بلاکچین در سیستم لجستیک و زنجیره‌های فروش بوده‌اند:
از نتایج این نظرسنجی می‌توان انتظار داشت که بلاکچین چشم‌انداز مناسبی در صنعت لجستیک دارد اما شاید هنوز در مراحل ابتدایی رشد و توسعۀ خود به‌سر می‌برد. از این‌رو، نباید منتظر اتفاق عجیبی در سال‌های نزدیک باشیم. شاید ۱۰ تا ۱۵ سال آینده بتوان شاهد استفاده از بلاکچین در پروژه‌های «واقعی» بود به‌طوری که مزایا و محدودیت‌های آن در عمل درک شوند.
این مقاله صرفا برای اهداف آموزشی ارائه شده است و نباید به‌عنوان مشاوره‌ی تجاری و سرمایه‌گذاری از طرف کوین ایران و نویسندگانش قلمداد شود.
