طی سال‌های اخیر، ظهور فناوری بلاکچین صنایع بسیاری را تحت‌تاثیر قرار داده است. ما در پله اول شاهد تغییرات بزرگی در بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری بوده‌ایم و NFTها جای خود را در زمینه تبادلات مالی و بازار آثار هنری پیدا کردهاند. در این میان حوزه سیستم‌های پرداخت (Payment System) کمی دیرتر از باقی حوزه‌ها به مجموعه صنایع متاثر از بلاکچین پیوسته است. با این حال به تازگی برخی از کمپانی‌های تجاری بزرگ جهان از بلاک‌چین‌ها در راستای مدیریت سیستم‌های پرداخت استفاده کردهاند و صنعت بلاکچین با قدرت وارد یک حوزه جدید شد تا تغییرات آینده را ترسیم کند.
بلاک‌چین‌ها می‌توانند سطح امنیت، شفافیت و کیفیت خدمات پرداخت را به‌شکل قابل‌توجهی افزایش دهند. قطعا گسترده شدن استفاده از بلاکچین در ساختار خدمات پرداخت، دنیای تبادلات مالی را وارد مرحله‌ای نوین خواهد کرد. اما برای درک بهتر تفاوت‌های بلاکچین و سیستم‌های متمرکز پرداخت و روشن شدن مزایای آن؛ باید ابتدا عناصر تشکیل‌‌دهنده این دو صنعت را به‌دقت واکاوی کنیم. در همین راستا قصد داریم در ادامۀ این مقاله مزایا، معایب، تفاوت‌ها و چگونگی عملکرد بلاکچین در سیستم‌های پرداخت را بررسی کنیم.
مزایای استفاده از بلاکچین در سیستم‌های پرداخت چیست؟
در حال حاضر تبادلات مالی بین‌المللی به واسطه بانک‌های متمرکز در سراسر جهان انجام می‌شود. این فرآیند نیازمند انجام مراحل بسیاری است تا امنیت سرمایه‌ها تامین شود. روند تایید تقاضای تراکنش، نامه‌نگاری‌های بین بانکی و مراکز متعدد کنترل، علاوه بر زمان‌بر بودن، هزینه بالایی را نیز شامل می‌شود. بلاک‌چین‌ها می‌توانند تبادلات بین‌المللی را در روشی بسیار سریع‌تر، ارزان‌‌تر و ایمن‌‌تر، مدیریت کنند. در ادامه توضیح خواهیم داد که بلاکچین چگونه تمام این مزایا را با خود به همراه دارد:
حذف واسطه‌ها
در حال حاضر برای انجام یک تراکنش، عبور از مراحل مختلف در راستای تایید تراکنش ناگزیر است. این حلقههای واسط، اصالت تراکنش را در چند مرحله تایید کرده و از این طریق، تبادلی ایمن را فراهم می‌کنند. هرچند این روش توانسته رضایت مشتریان را از منظر ایمنی تبادلات جلب کند اما معایب خاص خود را دارد:
- هزینه‌های انجام تراکنش بالا می‌رود.
- زمان اجرای آن افزایش می‌یابد.
اما اگر از بلاک‌چین‌ها در مدیریت سیستم‌های پرداخت استفاده شود:
- تراکنش‌ها با سهولت بیشتری اجرایی می‌شود.
- تراکنش‌ها بدون نیاز به حلقههای واسط بررسی و تایید می‌شود.
- تمام اطلاعات تراکنش ذخیره می‌شود و امکان هک و تصرف در آن وجود ندارد.
- ایمنی تبادلات به‌طور کامل حفظ می‌شود.
- ساخت یک کیف‌پول مبتنی بر بلاکچین به‌سرعت قابل اجرا است، درصورتی‌که افتتاح حساب بانکی مراحل مختص به خود را دارد.
همه این عوامل باعث شده است که اخیرا بانک‌ها، سیستم‌های مبتنی بر بلاکچین را به عنوان بخشی از برنامه توسعه خود قرار دهند؛ چراکه اجرای ساده‌تر تراکنش‌ها، افزایش سرعت مبادلات و حذف واسطه‌ها، برای هر دو طرف (بانک و صاحب حساب) گزینه‌های مطلوبی محسوب می‌شوند.
شفافیت و ایمنی
یکی از مهم‌ترین مزایای ساختار بلاکچین، توانایی آن در ثبت تمام اطلاعات تراکنش و ذخیره آن در ساختار یکپارچه شبکه است. به عبارتی کاربران در حین استفاده از شبکه بلاکچین نباید نگران از دست رفتن اطلاعات یا سوء‌قصد به اموالشان باشند چون که:
- تمام اطلاعات در شبکه بلاکچین ذخیره خواهد شد.
- این اطلاعات به‌هیچ‌عنوان قابل تغییر نیست و هیچ فرد یا نهادی نمی‌تواند آن را حذف کند.
- اطلاعات ثبت‌شده برای تمام افراد قابل مشاهده است و خبری از سانسورهای طبقاتی و محرمانه بودن اطلاعات نیست.
افزایش سرعت اجرای تراکنش‌ها
پرداخت‌های بین‌المللی همواره یکی از چالش‌های تبادلات مالی در جهان بانکداری بوده است. زمانی که پرداخت‌کننده و دریافت‌کننده در دو کشور مختلف حضور دارند، مراحل تایید اصالت و اجرای تراکنش بسیار پیجیده می‌شود. وجود حلقههای واسط متعدد در راستای تضمین امنیت، علاوه‌بر افزایش هزینه‌ها، زمان اجرای آن را به‌شدت بالا می‌برد. در حال حاضر برای تایید و اجرای یک تراکنش برون‌مرزی بین یک تا پنج روز زمان لازم است.
اگر از بلاکچین برای مدیریت اجرای تراکنش‌های بین‌المللی استفاده شود، فرآیند تایید و انجام تراکنش بسیار متفاوت است. این زمان یک تا پنج روزه به یک تا چند ساعت کاهش می‌یابد. همین امر می‌تواند تحولی بزرگ در مبادلات اقتصادی جهان به‌وجود آورد. بلاک‌چین‌ها با حذف واسطه‌ها و تایید اصالت تراکنش (با استفاده از رمزنگاری و سیستم‌های پردازش)، زمان انجام آن را کاهش می‌دهند. کاربران می‌توانند از امنیت پرداخت‌های خود مطمئن باشند؛ چراکه تمام اطلاعات به‌شکل غیرقابل‌تغییر در بلاک‌ها ثبت شده است.
برای مثال می‌توان از ریپل (XRP) به عنوان یک واسط تبادلات برون‌مرزی استفاده کرد. در این روش اگر شما قصد داشته باشید از هند برای دوستتان در آمریکا پول بفرستید، می‌توانید روپیه را به‌صورت ریپل منتقل کرده و دوستتان نیز در آمریکا آن را در قالب دلار دریافت کند.
فرآیند خودکار از طریق قراردادهای هوشمند
قراردادهای هوشمند بی‌شک یکی از تحولات بزرگ دنیای امروز است. همانطور که ظهور ربات‌های صنعتی تحولی بزرگ درعرصه تولید انبوه فراهم کرد، قراردادهای هوشمند نیز در آینده‌ای نزدیک، سیستم‌های مدیریتی و نظارتی جهان را تغییر خواهند داد. قراردادهای هوشمند می‌توانند:
- زمان مورد نیاز برای پرداخت وجه را کاهش دهند.
- تمام فرآیند پرداخت را به‌شکل خودکار مدیریت و ارزیابی کنند.
با برنامه‌ریزی دقیق یک قرارداد هوشمند می‌توانید از نظارت و اجرای دقیق پروژه خود مطمئن باشید. خطا در کد‌های کامپیوتری قابل مقایسه با خطا در ذهن و رفتار انسانی، نیست. یک سیستم پرداخت مبتنی بر بلاکچین، تمام شرایط تعریف‌شده را با حداکثر سرعت و دقت ارزیابی کرده، تراکنش را انجام داده و اطلاعات آن را ذخیره می‌کند. به عنوان نمونه یک کارشناس محتوا را درنظر بگیرید که قرار است بر مبنای میزان تولید محتوایی که دارد دستمزدی را دریافت کند. اگر سیستم مدیریت پرداخت دستمزدها برعهده بلاکچین باشد، می‌توانید تمام شرایط لازم برای ارائه محتوا را در یک قرارداد هوشمند ثبت کنید. درنهایت کارشناس محتوا با تحویل متن طبق پروتکل مشخص‌شده، در همان لحظه دستمزد خود را دریافت خواهد کرد.
در این نمونه می‌توان تصور کرد که چه مقدار در وقت، هزینه و نیروی انسانی صرفه‌‌جویی شده و درمقابل، دقت و سرعت کار نیز به شکل قابل‌توجهی افزایش یافته است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ورود بلاک‌چین‌ها به سیستم‌های پرداخت یک بهینه‌سازی عظیم در این عرصه است.
سیستم‌های پرداخت مبتنی بر بلاکچین چگونه کار می‌کنند؟
ساختار سیستم‌های پرداخت مبتنی بر بلاکچین پیچیده نیست. در این بخش سعی داریم با توضیح الگوی شبکه Stellar و ارتباط آن با سیستم‌های پرداخت بانکی، این فرآیند را برایتان توضیح دهیم:
تصور کنید که در آمریکا زندگی می‌کنید و قصد دارید مبلغ ۱۰هزار دلار برای دوستتان در آلمان بفرستید و بانکِ هر دوی شما با شبکه بلاکچین Stellar مرتبط است. طی مراحل زیر تراکنش شما انجام خواهد شد:
- شما یک درخواست پرداخت ۱۰هزار دلاری از بانک خود به مقصد بانک دوستتان ارسال می‌کنید.
- بانک آلمانی پس از اینکه این درخواست را با دوستتان مطرح کرد و تایید او را گرفت، درخواست ارسال‌شده را تایید می‌کند.
- پس از اینکه بانک شما تاییدیه را دریافت کرد مبلغ ۱۰هزار دلار را از حساب شما کم می‌کند.
- این مبلغ وارد حساب بانک شده و در آنجا به توکن XLM (Stellar Lumen) تبدیل می‌شود.
- این مقدار XLM وارد شبکه بلاکچین Stellar شده تا با بهترین نرخ موجود در صرافی‌ها به یورو تبدیل شود.
- در نهایت مبلغ ۱۰هزار یورو به حساب دوستتان در آلمان اضافه می‌شود.
در این فرآیند مسئولیت اکثر بخش‌ها به عهده بلاکچین است و در عمل بحث اصالت‌سنجی، تبدیل ارزها و انتقال آن را با سرعت و دقت بالایی انجام می‌دهد. در این روش بانک‌ها هنوز نقش موثری دارند، اما می‌توان سیستم‌های پرداختی را تصور کرد که تماما غیرمتمرکز باشند. با این حال بانک‌ها همچنان به‌عنوان مهم‌ترین ابزار تبادلات مالی شناخته شدهاند.
حالا که با سازوکار بلاکچین در سیستم‌های پرداخت فعلی آشنا شدید، بهتر است چالش‌های پیش رو را نیز بررسی کنیم.
چالش‌های پیش روی بلاکچین برای ورود به حوزه سیستم‌های پرداخت
مسائل تکنیکال
یکی از مهم‌ترین چالش‌های موجود در راستای ادغام شبکه‌های بانکی با شبکه‌های بلاکچین، تعریف روش‌های ارتباط میان این شبکه‌ها است. از آنجایی که هدف از این ادغام کاهش واسطه‌ها، هزینه‌ها و نیروی انسانی است؛ باید قراردادهای هوشمند به یک پروتکل هماهنگ و بدون خطا مجهز شوند. از طرفی مسائل دیگری نیز وجود دارند که مختص توانایی شبکه‌های بلاکچین است.
مقیاس‌پذیری شبکه‌های بلاکچین و سرعت اجرای تراکنش‌ها یکی از مسائل کلیدی است. در حال حاضر شبکه‌های بزرگی مثل بیت کوین و اتریوم توانسته‌اند تراکنش‌های موردنیاز شبکه خود را با سرعت قابل قبولی پردازش کنند، اما باید این نکته را درنظر گرفت که همچنان محدودیت‌های موثری در توان پردازش همزمان تراکنش‌ها وجود دارد. اگر بلاک‌چین‌ها بخواهند مسئولیت پرداخت‌های بین بانکی را عهده‌دار شوند، حجم تراکنش‌ها بسیار زیاد خواهد شد و این امر نیازمند توان تکنیکال پردازش همزمان یا مقیاس‌پذیری شبکه است. در صورتی که این چالش رفع نشود، مزیت کلیدی بلاک‌چین‌ها که افزایش سرعت مبادلات است، کاملا از بین می‌رود.
بنابراین پیش از ورود گسترده صنعت بلاکچین به حوزه سیستم‌های پرداخت، باید جوانب اجرایی آن سنجیده شده و نتیجه نهایی بارها مورد آزمایش قرار گیرد. حوزه تبادلات مالی یکی از حساس‌ترین حوزه‌های اقتصاد جهان است و سرعت و امنیت آن اهمیت بسزایی دارد. با توجه به آنچه گفته شد می‌توان سه پارامتر اصلی را برای ارزیابی توان شبکه‌های بلاکچین در راستای ادغام در شبکه پرداخت، به ترتیب زیر عنوان کرد:
- سرعت اجرای تراکنش‌ها
- مقیاس‌پذیری شبکه
- انطباق با قوانین بانکی در کشورهای مختلف
حکومت‌ها
یکی دیگر از چالش‌های پیش روی بلاک‌چین‌ها برای به‌کارگیری در سیستم‌های پرداخت، در واقع یکی از مزیت‌های آن است. غیرقابل‌تغییر بودن اطلاعات ثبت‌شده در بلاکچین، این چالش را ایجاد می‌کند که هیچ‌کدام از تراکنش‌ها قابلیت لغو یا برگشت ندارند. از طرفی با توجه به غیرمتمرکز بودن سیستم، در هنگام بروز خطای احتمالی (هرچند ناچیز) بحث مسئولیت‌های قانونی مطرح است.
برای برطرف شدن این مشکل چاره‌اندیشی حکومت‌ها بسیار مهم است. باید مسیر‌هایی برای انطباق بلاک‌چین‌ها با شرایط فعلی اقتصاد جهانی ترسیم شود. از طرفی توسعه‌دهندگان بلاکچین باید بتوانند مسیری برای اجرایی شدن لغو یا بازگشت تراکنش‌ها ایجاد کنند. دشواری این چالش حفظ مزیت‌های بلاکچین در کنار تغییر ساختار آن است. به عنوان نمونه، لغو تراکنش باید تحت یک پروتکل تایید اصالت درخواست صورت گیرد که کاربران اطمینان خود را به اصالت داده‌های موجود از دست ندهند.
قانون‌گذاری
در راستای پذیرش بلاکچین توسط حکومت‌ها باید چالش قانون‌گذاری نیز بررسی شود. یک سیستم پرداخت مبتنی بر بلاکچین، پیش از هر چیز باید تحقیقات گسترده‌ای راجع به قوانین مالی کشورهای مختلف انجام دهد تا شبکه نهایی و قراردادهای هوشمند متعلق به آن بتوانند انطباق کاملی با قوانین موجود داشته باشند. در واقع حکومت‌ها زمانی بلاکچین را به‌عنوان یک ابزار پیشرو در حوزه تبادلات مالی می‌پذیرند که منافع ملی آن‌ها که در قالب قوانین مالی عنوان شده، زیر سوال نرود.
بنابراین توسعه‌دهندگان سیستم‌های پرداخت مبتنی بر بلاکچین باید علاوه بر تحقیقات گسترده در زمینه قوانین مالی، تلاش کنند که تغییرات آن را نیز رصد کرده و در ساختار قراردادهای هوشمند اعمال کنند. به‌روز بودن این پروتکل‌ها، یکی از عوامل مهم در موفقیت این ساختار‌های نوین است. از طرفی کاربران این شبکه‌ها نیز باید به‌شکل مستمر در جریان تغییرات آن قرار گیرند. در نهایت می‌توان گفت که کاربرد گسترده بلاکچین در سیستم‌های پرداخت، نیازمند ایجاد پروتکل‌هایی پویا و منطبق بر قوانین است.
امنیت و حریم خصوصی
هرچند که شفافیت اطلاعات در ساختار بلاکچین جزو مزایای بنیادی این صنعت است، اما برخی از کاربران علاقه‌ای به آشکار شدن جزئیات تبادلات مالی خود ندارند. شاید از منظر برخی، شفافیت مالی یک ضرورت باشد و مانع بسیاری از فسادهای مالی و سیاسی شود، اما باید به این نکته توجه داشت که مسئله حفظ حریم خصوصی نیز بخشی از آزادی‌های فردی محسوب می‌شود.
ورود بلاک‌چین‌ها به سیستم‌های پرداخت، یک پدیده نوظهور است و بروز چالش‌های جدید امری طبیعی است. بی‌شک توسعه‌دهندگان بلاکچین باید برای جلب رضایت کاربران و حفظ حریم خصوصی اطلاعات، راه‌حل مناسبی ارائه دهند. بااین‌حال اعمال دسترسی محدود به اطلاعات، در حال حاضر نیز در برخی از بلاک‌چین‌ها استفاده می‌شود. به عنوان نمونه، بلاک‌چین‌های استفاده‌شده در مدیریت سازمان‌ها، این دسترسی محدود را اعمال می‌کند.
مهم‌ترین موضوع، ثبت دقیق و غیرقابل تغییر اطلاعات است. اما نوع دسترسی می‌تواند با توجه به قوانین کشورها متفاوت باشد. اگر ساختار قوانین مالی با توجه به ظهور تکنولوژی بلاکچین تغییر کند، می‌تواند دسترسی به اطلاعات ثبت‌شده را صرفا به نهادهای نظارتی محدود کند تا حریم خصوصی افراد نیز رعایت شود.
برخی از کمپانی‌های بزرگ جهان که از سیستم پرداخت مبتنی بر بلاکچین استفاده می‌کنند
Barclays
Barclays به عنوان دومین بانک بزرگ انگلستان، یکی از موسساتی است که از کاربرد بلاکچین در تبادلات مالی حمایت می‌کند. در حال حاضر این بانک برای ساده‌سازی و بهینه کردن پروتکل‌های KYC و تبادل سرمایه‌های مالی؛ از تکنولوژی بلاکچین استفاده می‌کند. علاوه بر این بانک Barclays نوآوری‌هایی را در زمینه کاربرد بلاکچین در تبادلات مالی به نام خود ثبت کرده و در پلتفرم‌های این بانک از آن استفاده می‌کند.
Visa
کمپانی Visa نیز به‌عنوان یکی از قدرتمندترین شرکت‌های ارائه‌دهنده کارت‌های اعتباری، مدتی است که از تکنولوژی بلاکچین در خدمات پرداخت خود استفاده می‌کند. جالب آنکه از خدمات مبتنی بر بلاکچین این کمپانی استقبال قابل‌توجهی شده و همچنان درحال گسترش است.
جمع‌بندی
سرعت تغییرات در دنیای امروز بسیار زیاد است. تغییرات بزرگ معمولا نقاط عطفی نیز دارند. بی‌گمان می‌توان گفت که ظهور تکنولوژی بلاکچین یکی از نقاط عطف تغییرات دنیای ماست. پس از اثبات توانایی‌های بلاکچین در صنایع مختلف و گسترش ارزش بازار رمز ارزها، شبکه‌های بلاکچین در آستانه ورود به مهم‌ترین بخش اقتصاد جهان هستند. حوزه سیستم‌های پرداخت و تبادلات بین‌المللی، پرکاربردترین و حساس‌ترین حوزه اقتصاد محسوب می‌شود.
بلاک‌چین‌ها با ارائه سرعت بیشتر، امنیت بالاتر و هزینه کمتر؛ می‌توانند سیستم‌های پرداخت را متحول کنند. غیرمتمرکز بودن شبکه بلاکچین و ثبت غیرقابل تغییر اطلاعات، این تکنولوژی را به یک گزینه محبوب برای تبادلات مالی بدل کرده است. البته باید این نکته را در نظر گرفت که علیرغم مزایای بسیار کاربردی بلاکچین در سیستم‌های پرداخت، چالش‌های مهمی نیز پیش روی گسترش این صنعت است.
در حال حاضر برخی از بانک‌ها و موسسات مالی بزرگ به شکل محدود وارد این حوزه شدهاند و از مزایای بلاکچین برای تسهیل امور جاری خود استفاده می‌کنند. با این حال گسترش تکنولوژی بلاکچین در ساختار شبکه پرداخت نیازمند ارتقاء مقیاس‌پذیری شبکه، تطابق قراردادهای هوشمند با قوانین مالی کشورها و ایجاد پروتکل‌هایی برای حفظ حریم خصوصی است.
