ادغام فناوری بلاکچین در رای‌گیری الکترونیکی تحول عظیمی در روش‌های متداول انتخاباتی در سراسر جهان ایجاد خواهد کرد. این شبکۀ غیرمتمرکز می‌تواند بسیاری از چالش‌های موجود در روش رای‌گیری سنتی و مبتنی بر کاغذ را برطرف و کاربردهای نوینی به آن معرفی کند.
منظور از فناوری بلاکچین چیست؟
بلاکچین پدیدۀ نوظهوری‌ست؛ در نتیجه طبیعی است که بسیاری از افراد با آن آشنا نبوده یا تصور مبهمی از کارکرد آن داشته باشند. اگر بخواهیم به ساده‌ترین شکل ممکن بلاکچین را شرح دهیم باید گفت این فناوری نوعی پایگاه‌داده یا دفترکل توزیع‌شده بین نودهای (node) یک شبکۀ کامپیوتری است. نود یا گره در شبکه‌های کامپیوتری به هر دستگاه که در شبکه امکان ارسال و دریافت اطلاعات را داشته باشد، اطلاق می‌شود.
از آنجا که بلاک‌چین‌ها نوعی پایگاه‌داده هستند پس می‌توانند داده‌ها را به‌طور الکترونیکی ذخیره کنند. رمز ارزها و مخصوصا بیت‌کوین را می‌توان نخستین چیزی دانست که با شنیدن نام بلاکچین در ذهن افراد تداعی می‌شود. نوآوری اصلی بلاکچین تضمین اعتبار و امنیت تاریخچۀ داده‌ها و ایجاد یک بستر مطمئن برای کاربران بی‌نیاز به حضور اشخاص واسطه و ضامن است.
تفاوت عمدۀ یک بلاکچین با پایگاه‌داده‌های متداول، در نحوۀ پیکره‌بندی داده‌ها است. بلاک‌چین‌ها پس از جمع‌آوری اطلاعات، آن‌ها را به‌صورت مجموعه‌وار در گروه‌هایی به‌نام بلاک (block) ذخیره خواهند کرد. هر بلاک دارای ظرفیت ذخیره‌سازی معینی‌ست که پس از پُر شدن به بلاک‌های قبلی خود متصل شده تا زنجیره‌ای (chain) از داده‌ها یا همان بلاکچین را شکل دهد.
پیشنهاد مطالعه: اولین نقشه اکوسیستم بلاکچین و رمزارز ایران و کسب‌وکارهای فعال منتشر شد!
منظور از رای‌گیری مبتنی بر بلاکچین چیست؟
کاربرد اولیه و اصلی فناوری بلاکچین تسهیل تراکنش‌های مالی بود، اما کارایی آن به‌تدریج گسترش پیدا کرد و حوزه‌های دیگری را نیز شامل شد. امنیت بالای این شبکه‌ها باعث شده است تا در طیف وسیعی از عملیات انتقال داده مفید واقع شوند.
یکی از این موارد رای‌گیری الکترونیکی است که می‌تواند جایگزین مطلوبی برای نوع سنتی و کاغذی آن باشد. در سال‌های اخیر بسیاری از کارشناسان درخواست مهاجرت به شبکه‌های بلاک‌چینی را در سامانه‌های انتخاباتی مطرح کرده‌اند؛ به‌طوری‌که برخی از دولت‌ها مانند ایالات متحده از این راهکار در رای‌گیری میان‌دوره‌ای سال ۲۰۱۸ ایالت ویرجینیای غربی و انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۰ در ایالت یوتا بهره برده است. با شیوع همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ و تغییر ماهیت بسیاری از خدمات به شکل دیجیتال، رای‌گیری بلاک‌چینی نیز در مرکز توجه قرار گرفته است.
رای‌گیری بلاک‌چینی چگونه انجام می‌شود؟
استفاده از شبکۀ بلاکچین در فرآیند رای‌گیری شباهت زیادی با نوع کاغذی خود دارد. در ادامه نگاهی کلی به مراحل آن خواهیم داشت:
- رای‌دهنده با دانلود نرم‌افزار مربوطه اقدام به ثبت‌نام و احراز هویت خویش می‌کند.
- بلاکچین به‌وسیلۀ کلیدهای عمومیِ راه‌دهنده داده‌های هویتی وی را بر شبکۀ خود ثبت می‌کند.
- به کیف‌پول بلاک‌چینی هریک از افراد یک توکن ثبت رای اختصاص می‌یابد.
- رای‌دهندگان با ارسال این توکن به آدرس نامزد انتخاباتی دلخواه خود، رای خود را ثبت می‌کنند. هر توکن نمایانگر یک عدد رای خواهد بود.
- در پایان برندۀ رای‌گیری با مقایسۀ تعداد توکن‌های موجود در کیف‌پول هر یک از نامزدها توسط هیات شمارش آرا مشخص خواهد شد.
علی‌رغم سادگی مراحل انجام، ساختار مدیریتی این نوع رای‌گیری بسیار پیچیده است. در وهلۀ نخست دولت باید مجوز استفاده از چنین راهکارهایی را ارائه کرده و اطمینان حاصل کند که شهروندان با مراحل فوق به‌خوبی آشنایی دارند و درصورت هرگونه ابهام اقدام به رفع آن کند. استفاده از راهکارهای بلاک‌چینی در فرآیند رای‌گیری ملزم به پیروی از مجموعه‌ای از قوانین جهت تامین امنیت، شفافیت و اعتبار رای‌های اخذشده خواهد بود.
اعتبار سامانه‌های رای‌گیری بلاک‌چینی مستلزم وجود روشی جهت تایید ملیت رای‌دهندگان خواهد بود. از آنجا که این امر تنها با اتکا به سرویس‌های احراز هویت متمرکز میسر خواهد شد، لذا ادغام آن با شبکه‌های غیرمتمرکز آسان نخواهد بود. با این‌حال تکمیل این مرحله بسیار ضروری‌ست، زیرا از ثبت چندبارۀ رای توسط افراد جلوگیری خواهد کرد.
برای درک بهتر موضوع به ذکر مثالی می‌پردازیم: در رای‌گیری میان‌دوره‌ای سال ۲۰۱۸ ایالت ویرجینیای غربی از بلاکچین Voatz استفاده شد. سازوکار این بلاکچین شباهت بسیار زیادی با فرآیند احراز هویت «مشتری‌ات را بشناس یا KYC» صرافی‌های رمز ارز دارد. رای‌دهندگان با دانلود و نصب نرم‌افزار مربوطه، شماره تلفن خویش را تایید و مدارک هویتی لازم را به سامانه ارسال می‌کنند. سامانۀ رای‌گیری برای امنیت بیشتر می‌تواند از روش‌هایی از جمله احراز هویت بایومتریک (مانند اسکن اثر انگشت یا قرنیۀ چشم)، پین ۴ رقمی یا پسورد نیز بهره ببرد.
با ثبت هر رای بلاکچین شروع به جداسازی هویت فرد رای‌دهنده از توکن‌ها کرده و آن‌ها را به‌شکل برگههای مخفی نظم می‌دهد. این برگه‌ها مجموعه‌ای از آرا را تشکیل خواهند داد که هویت شرکت‌کنندگان در آن‌ها ناشناس است. این فرآیند موجب یکدستی نتایج شده و اعتبار رای‌گیری را بهبود می‌بخشد.
پیشنهاد مطالعه: چارچوب عملی برای راه‌اندازی کسب‌وکار روی بلاکچین!
مزایای استفاده از فناوری بلاکچین در رای‌گیری
اکنون که با مفهوم کلی بلاکچین آشنا شدیم ممکن است از خود بپرسیم این فناوری چگونه باعث افزایش شمار رای‌دهندگان و بهبود اعتبار و پایداری سامانه‌های انتخاباتی خواهد شد؟
بلاک‌چین‌ها از انواع شبکه‌های «بی‌نیاز به اعتماد یا trustless» هستند؛ به معنای آنکه هنگام اجرای نقل و انتقالات مالی (یا ثبت یک رای)، نیازی به حضور یک فرد واسطه (ضامن) برای تایید تراکنش‌ها نخواهد بود، زیرا این شبکه برپایۀ رمزنگاری طراحی شده و فعالیت می‌کند. به همین دلیل است که با ارائۀ شفافیت بیشتر اعتماد افراد را به سامانه‌های انتخاباتی بیشتر کرده، دسترسی به آن‌ها را تسهیل و میزان مشارکت عمومی را بهبود خواهد داد. در ادامه با برتری‌های بلاکچین در رای‌گیری الکترونیکی آشنا می‌شویم:
- بهبود شفافیت
ذخیره‌سازی آن‌چین رای‌ها امکان رهگیری هویت و مکان رای‌دهندگان را فراهم می‌سازد. با تنظیمات دفترکل نیز می‌توان به تمام افراد واجدشرایط اجازۀ شرکت در رای‌گیری را داد. با ثبت همیشگی و لحظه‌ای آرا بر بلاکچین، هرگونه نگرانی درخصوص حوادث احتمالی مانند آتش‌سوزیِ صندوق‌های رای از بین خواهد رفت. اطمینان از صحت رای با مراجعه به مرورگر بلاک برای همگان ممکن بوده و شناسایی هویت شرکت‌کنندگان نیز با ذخیره‌سازی اطلاعات فردی در پایگاه‌دادۀ غیرقابل تغییر محقق خواهد شد.
- سهولت دسترسی
رای‌گیری الکترونیکی و مبتنی بر بلاکچین هرگونه نیاز به ترک محل کار، مرخصی گرفتن یا عقب افتادن از روند روزانۀ زندگی را از بین خواهد برد. این روش رای‌گیری به کمک یک نرم‌افزار ساده انجام شده که پس از دانلود و نصب آن روی گوشی‌های هوشمند یا رایانه‌های شخصی، هویت خود را تایید و رای خود را ثبت خواهند کرد. این فناوری روند اجرای رای‌گیری را به‌شدت تسهیل نموده و به افزایش مشارکت عمومی افراد منجر خواهد گشت.
- پردازش سریع‌تر آرا
با کاربرد بلاکچین در سامانه‌های انتخاباتی دیگر نیازی به جابه‌جایی صندوق‌های رای به محل شمارش و ارتباط مسئولین برای اعلام نتایج نخواهد بود؛ در عوض می‌توان فرآیند ثبت تک تک آرا را همزمان و به‌طور آن‌چین مشاهده کرد. با کدنویسی انحصاری قراردادهای هوشمند می‌توان به این ویژگی دست یافت.
- ارتقای امنیت
با تایید لحظه‌ای نتایج، احتمال هرگونه حملۀ هک در رای‌گیری آن‌چین از بین خواهد رفت. به‌لطف ماهیت خودکار شبکه‌های بلاک‌چینی می‌توان گفت که با اتخاذ چنین راهکارهایی در فرآیند رای‌گیری، شهروندان و مقامات دولتی قادر به مشاهدۀ داده‌ها خواهند بود. باید توجه داشت که هرگونه تغییر و تنظیم در زیرساخت‌های این شبکه باید با رای‌گیری، تایید، نظارت و حسابرسی نهادهای حقیقی و حقوقی مستقل صورت پذیرد.
وجود بلاک‌چین‌های مجاز یا permissioned ریسک خطای شمارش آرا را کاهش خواهد داد. رای‌دهندگان در این نوع شبکه قادر به تایید و نظارت اعتبار نتایج به‌دست‌آمده خواهند بود. از آنجا که بلاکچین بر مجموعه‌ای از نودهای امن اجرا می‌شود، درنتیجه مساوات و برابری بین کلیۀ رای‌دهندگان به‌خوبی رعایت خواهد شد.
- کاهش هزینۀ اجرایی
با استقرار یک شبکۀ رای‌گیری دیجیتال، دیگر نیازی به چاپ برگههای کاغذی آرا، تجهیزات گران‌قیمت، هزینۀ بالای جابه‌جایی و حقوق نیروی کار و داوطلبان نخواهد بود. علاوه‌بر شاخص‌های مالی، در زمان موردنیاز برای شمارش آرا نیز صرفه‌جویی بزرگی خواهد شد که می‌توان به‌جای آن پرسنل متخصص برای فعالیت با زیرساخت‌های دیجیتال انتخاباتی را آموزش داد.
پیشنهاد مطالعه: معرفی استارتاپ‌های مرتبط با فناوری بلاکچین در ایران
معایب استفاده از فناوری بلاکچین در انتخابات و رای‌گیری
مانند دیگر راهکارهای فناوری، اتخاذ شبکه‌های بلاک‌چینی در سامانه‌های رای‌گیری با نقاط ضعفی نیز همراه است و حتی برخی از کارشناسان نیز معتقدند که این روش مناسب انتخابات نیست. نتایج مطالعه‌ای که از سوی موسسۀ فناوری ماساچوست (MIT) انجام شده است، به نفع رای‌گیری دیجیتال-بلاک‌چینی نبوده و تاثیر آن را بر بهبود امنیت انتخابات را مردود اعلام می‌کند. براساس این مطالعه اجرای موفقیت‌آمیز و قابل‌اطمینان راهکارهای بلاک‌چینی در فرآیند رای‌گیری بسیار پیچیده‌تر از آنچه به نظر می‌رسد خواهد بود. در متن این مطالعه سه چالش اصلی و امنیتی سامانه‌های رای‌گیری بلاک‌چینی را به‌صورت زیر شرح داده است:
- ماهیت عمومی دفترکل: افراد واسطه به راحتی می‌توانند از مکان فرد رای‌دهنده مطلع شوند. این مساله می‌تواند مورد سوءاستفادۀ فعالیت مجرمانه قرار گرفته تا با دادن رشوه سازوکار رای‌گیری را دستخوش تغییر کند.
- حمله محروم‌سازی از سرویس یا DoS: هکرها ممکن است طی مدت‌زمان رای‌گیری ارتباط شبکه را مختل کرده و از ثبت و تایید آرا ممانعت به‌عمل آورند. اگر این هکرها از نظر مالی تامین شوند قار خواهند بود با اعمال ترافیک بر بلاکچین از تایید توکن‌های رای به‌کلی جلوگیری کنند؛ در نتیجه رای‌دهندگان مجبور به پرداخت کارمزد بسیار بالایی برای پردازش تراکنش آرای خود در شبکه خواهند شد.
- مدیریت کلیدهای خصوصی: اگر رای‌دهندگان کلیدهای خصوصی خود را گم کنند توانایی ثبت رای را از دست خواهند داد. اگر هکرها یا افراد فاقد صلاحیت این کلیدها را در اختیار داشته باشند می‌توانند به‌جای وی در رای‌گیری شرکت کنند. بسیاری از کاربران و حتی صرافی‌های کریپتو به دلیل عدم مدیریت مطلوب کلیدهای خصوصی آن‌ها را از دست داده‌اند. این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا رمزنگاریِ کلیدهای خصوصی هستۀ مرکزی فناوری بلاکچین محسوب می‌شود.
در این مطالعه همچنین استفاده از بلاک‌چین‌های مجاز یا permissioned برای رفع دو مشکل نخست به چالش کشیده شده است. بلاک‌چین‌های مجاز یک لایۀ امنیتی اضافی هستند که تنها به کاربران خاصی امکان اجرای عملیات معینی را خواهند داد. علی‌رغم ویژگی‌های فوق، این نوع بلاکچین نیز در رفع مسائل اصلی مدیریتی ناتوان است. طبق نتایج این مطالعه بلاک‌چین‌های permissioned عمدتا بر سرورهای اندک و یکسانی اجرا می‌شوند که راحت‌تر هدف حملات هک قرار می‌گیرند.
محققین این مطالعه همچنین تاثیر راهکارهای اثبات دانایی صفر (zero–knowledge proof) را بر برگههای مخفی باطل می‌دانند. این راهکارها قادر به تایید داده‌ها بدون افشای اطلاعات محرمانه یا شخصی آن‌ها خواهند بود، اما به عقیدۀ نویسندگان، این راهکار قادر نیست از نفوذ افراد سودجو برای خرید آرا و توکن‌های رای پیشگیری کند.
سامانۀ رای‌گیری بلاکچین در چه کشورهایی استفاده می‌شود؟
اغلب کشورهای جهان همچنان از شیوۀ مرسوم رای‌گیری کاغذی استفاده می‌کنند، اما در سال‌های اخیر شاهد اجرای چندین پروژۀ انتخابات بلاکچین آزمایشی در کشورهایی مانند ایالات متحده، ژاپن و روسیه بوده‌ایم.
همان‌طور که به آن اشاره کردیم در ایالت ویرجینیای غربی و یوتا رای‌دهندگان از بلاکچین انتفاعی و اپلیکیشن Voatz برای ثبت آرا ی خود استفاده کردند. با این وجود این اپلیکیشن پس از چندهفته فعالیت، با برخورد منتقدین مواجه شد و طی حسابرسی‌های متعدد امنیت ضعیف آن مورد بحث قرار گرفت. ویرجینیای غربی از آن موقع استفاده از Voatz را متوقف کرده است.
مقامات شهر Tsukuba City در ژاپن نیز برای طرح توسعۀ شهر هوشمند از استارت‌آپ بلاکچین بومی LayerX در سامانۀ رای‌گیری خود استفاده کرده‌اند. در حال حاضر تنها کاربرد این بلاکچین در نظرسنجی پیشنهادات عمومی بوده و امکان استفادۀ رسمی از آن در انتخابات دولتی وجود ندارد. رای‌دهندگان پس از آنکه هویت خود را توسط سامانۀ My Number از راه دور تایید کنند می‌توانند در فرآیند رای‌گیری شرکت داشته باشند. راهکار رای‌گیری الکترونیکی My Number با محبوبیت عمومی مطلوبی مواجه شد و تنها نقطه‌ضعف آن بازیابی پسوردهای فراموش‌شده بوده است.
دولت روسیه نیز چند مرحله از سامانه‌های رای‌گیری بلاکچین را آزمایش کرده است. این کشور با استفاده از شرکت امنیتی مشهور Kaspersky اقدام به توسعۀ یک بلاکچین انحصاری کرد که در جولای ۲۰۲۰ به‌کار گرفته شد. این سامانه به رای‌دهندگان امکان ثبت از راه دور آرا را در پلتفرم Exonum می‌داد. رای‌دهندگان پس از تایید هویت می‌توانستند رای خود را با مکانیسم اعتبار (PoA) ثبت کنند. شرکت مخابراتی Rostelecom نیز در سپتامبر ۲۰۲۰ دو پروژۀ آزمایشی را بر پلتفرم Waves اجرا کرد.
پروژه‌های Rostelecom با مشکلات عدیده‌ای مانند حملات نود، ضعف رمزنگاری، اختلال سیستمی و ناتوانی در تایید هویت کاربران مواجه بود. با این وجود روسیه دلسرد نشد و از Kaspersky برای توسعۀ دومین بلاکچین انحصاری در رای‌گیری شهر مسکو استفاده کرد.
پیشنهاد مطالعه: کاربرد فناوری بلاکچین در حوزه بهداشت، درمان و سلامت
جمع‌بندی
استفادۀ اصولی از فناوری بلاکچین قادر به بهبود نتایج رای‌گیری و سهولت دسترسی افراد به آن خواهد شد. شهروندان در هرکجا که باشند، به‌وسیلۀ کامپیوترهای شخصی یا تلفن‌های هوشمند اقدام به احراز هویت و ثبت رای خود خواهند کرد. آرا به سرعت ثبت شده و در هر لحظه می‌توان از نتایج رای‌گیری مطلع شد. این راهکار به صرفه‌جویی در هزینه و زمان طرفین خواهد انجامید. اما باید گفت که سامانه‌های رای‌گیری بلاکچین هنوز آمادگی لازم را برای استفادۀ عموم افراد ندارند. آرا ی به‌دست‌آمده در این روش کاملا ناشناس نیست و زمان و مکان آن‌ها با ارجاع به داده‌های تراکنش قابل استخراج است. این نوع رای‌گیری بستر مناسبی برای حملات DoS بوده که ممکن است مانع از ثبت آرا بر شبکه شوند. رای‌گیری به کمک بلاکچین نیازمند زمان بیشتری برای توسعه است تا بر مشکلاتی همچون مدیریت ضعیف کلیدهای خصوصی فائق آید.
این مقاله صرفا برای اهداف آموزشی ارائه شده است و نباید به‌عنوان مشاورهٔ تجاری و سرمایه‌گذاری از طرف کوین ایران و نویسندگانش قلمداد شود.
