ممکن است با خواندن عنوان این مقاله کمی تعجب کنید و از خود بپرسید: بلاکچین و بهداشت و درمان؟ فناوری بلاکچین که غالبا از آن در دنیای امروز برای اشاره به صنعت رمز ارز استفاده میشود، کاربردهای مفیدی در بسیاری از بخشهای علمی-خدماتی نیز دارد. باید دانست این فناوری آیندهنگرانه تنها به توسعۀ راهکارهای کریپتو محدود نشده و امکانات گستردهای دراختیار حوزۀ بانکداری قرار داده است. کاربرد بلاکچین در حوزۀ سلامت و پزشکی از جدیدترین کاربریهای این فناوری است که فرصتهای بینظیری را ایجاد کرده است.
فناوریهای نوظهور و توانمندی همچون بلاکچین به لطف قابلیتهایی ازجمله امنیت و بهاشتراکگذاری و دسترسی آسان به دادهها توانستهاند بهسرعت بین کاربران محبوب شوند. حریم شخصی و حفظ امنیت دادههای پزشکی از چالشهایی است که بخش بهداشت و درمانِ دیجیتال در حال حاضر با آن روبهروست. به بیان دیگر بلاکچین و ابزارهای آن با ارتقای امنیت و تسریع پردازش دادههای بیماران بین شبکههای گسسته به بهبود وضعیت بهداشت و درمانِ دیجیتال کمک شایانی خواهند کرد.
در این مقاله سعی شده است تا نخست با شرح کوتاهی از فناوری بلاکچین به کاربردهای مفید آن در توسعۀ یک سیستمِ سلامت و بهداشت کارآمد بپردازیم، چالشهای آن را مرور و آیندۀ بلاکچین در حوزه بهداشت و سلامت را متصور شویم.
از فناوری بلاکچین چه میدانیم؟
سادهترین تعریفی که از بلاکچین میتوان کرد عبارت است از: یک پایگاهدادۀ توزیعشده بین نودهای (node) یک شبکۀ کامپیوتری با هدف ذخیرهسازی اطلاعات به شکل الکترونیکی. فناوری بلاکچین برای گردآوردن اطلاعات و تشکیل بلاکهایی است که در کنار هم بلاکچین یا زنجیرهای از دادهها را پدید میآورند.
این فناوریِ ذخیرهسازی و ثبت وقایع از امنیت بسیار بالایی برخوردار است که امکان هرگونه تغییر، هک و یا جعل داده را از بین میبرد. دادههایی که در بلاکچینها ذخیره شوند براساس نوع شبکه، فناوری بهکاررفته یا بخش مربوطه متفاوت هستند. کاربرد اصلی فناوری بلاکچین ذخیرهسازی ایمنِ اطلاعاتِ دیجیتال بدون هرگونه خطر جعل، پاک شدن، نشت و یا هک شدن است.
همزمان با پیدایش راهکارهای فنی پیشرفته، فناوری بلاکچین با استقبال فزایندهای در سراسر جهان روبهرو شده است. بر اساس تخمینهای موجود انتظار میرود بودجۀ اختصاصیافته به بلاکچین در سال ۲۰۲۴ تقریبا ۱۹ میلیارد دلار باشد که بخش بزرگی از آن از جانب حوزۀ بهداشت و درمان تامین خواهد شد. پیش از آنکه به تاثیر بلاکچین در سلامت و بهداشت بپردازیم بهتر است مروری بر اهمیت بلاکچینهای پزشکی و ارتباط آنها با یکدیگر داشته باشیم.
اهمیت وجود بلاکچین در بهداشت و درمان
برای درک بهتر دلایل استفاده از بلاکچین در حوزۀ سلامت و پزشکی، بهتر است برخی از کاربردهای این فناوری را بشناسیم:
- ادغام بلاکچین در سیستمهای سلامت و درمان، به ثبت، ذخیرهسازی و بایگانی شفاف اطلاعات کمک کرده و احتمال دستکاری و تسلط بر پروندههای پزشکی را از بین خواهد برد.
- بلاکچین به ارسال/دریافت سریع و منظم اطلاعات بین اشخاص و سازمانها یاری خواهد رساند.
- اعتبارسنجی دادههای واقعی از جعلی بسیار آسان خواهد شد.
- تسویهحساب: فناوری بلاکچین با ثبت دقیق انتقال کالاها و داراییها، به تسویهحساب درآمد حاصله از مراکز درمانی کمک میکند.
- تراکنشهای مالی سریع و بیواسطه
با شرح مختصر برخی از ویژگیهای بلاکچین، اکنون بهتر است به کاربردهای متنوعی که این فناوری میتواند در آیندۀ بهداشت و درمان داشته باشد بپردازیم:
۱-کاربرد بلاکچین در زنجیرۀ تامین
یکی از مهمترین چالشهایی که حوزۀ سلامت و پزشکی با آن مواجه است اثبات اصالت است. اپلیکیشنهای بلاکچینی قادرند تا منبع کالاهای پزشکی را به منظور اعتبارسنجی تضمین کنند. حوزۀ بهداشت و درمان با بهکارگیری سامانههای بلاکچینی و رهگیری مرسولهها بلافاصله پس از خروج از کارگاه/کارخانه و هر مرحله از زنجیرۀ تامین، به نحو مطلوبی میتواند بر کالاهای خریداریشده نظارت داشته باشد.
برخی از شرکتهای فعال در این حوزه: Chronicled، Embleema، Blockpharma، Tierion، SoluLab، FarmaTrust.
۲-ثبت دقیق دادههای سلامت و بهداشت
اغراق نیست اگر مفیدترین راهکار بلاکچین را رهگیری منظم دادهها دانست. با بهکارگیری بلاکچین در بهداشت و درمان، کارمندان بهخوبی میتوانند دادههای پزشکی را ذخیره کنند و دسترسی فراگیر جهانی را به تاریخچۀ این اطلاعات ممکن سازند. این کار را میتوان با همگامسازی سامانههای پزشکی بلاکچین با پایگاه دادههای الکترونیک بیماران و ایجاد یک پروندۀ واحد از سوابق وی انجام داد.
برخی از شرکتهای فعال در این حوزه: Akiri، BurstIQ، MEDICALCHAIN، Guardtime.
۳-بهرهگیری از قراردادهای هوشمند در فرایند بیمهگزاری
در حال حاضر شرکتهایی همچون Chronicled و Curisium توانستهاند با طراحی سامانههای بلاکچین برای کارخانهها، شرکتها، خردهفروشان و ارائهدهندگان خدمات بهداشت و درمان، امکاناتی مانند احراز هویت، ثبت جزئیات لازم برای تایید صلاحیت موسسات، رهگیری تراکنشها و تسویهحساب خرید/فروش محصولات را فراهم سازند. تمام این امکانات به سادگی و تنها با کلیک بر یک گزینه فعال شده و بهسرعت قابل تایید و سازماندهی است. این سامانۀ نوین قصد ایجاد محیطی فراتر از نیازهای مدیریتی زنجیرۀ تامین را دارد. شرکای تجاری و کارگزاریهای بیمۀ سلامتی و خدمات درمان با استفاده از قراردادهای هوشمند میتوانند به شکلی کاملا خودکار و دیجیتال به فعالیت خود ادامه دهند.
۴-تایید اطلاعات هویتی کارکنان حوزۀ سلامت و پزشکی
در فرایندی مشابه با رهگیری محصولات پزشکی، از فناوری بلاکچین میتوان برای تایید سریع اطلاعات هویتی متقاضیان استخدام در سازمانها و مراکز بهداشت استفاده نمود. این کاربرد همچنین موجب شفافسازی سوابق کاری شرکا نیز خواهد شد.
۵-استفاده از امنیت فناوری اینترنت اشیا (IoT) برای نظارت از راه دور
نظارت از راه دور را میتوان یکی از برترین کاربردهای راهکارهای دیجیتال در سلامت و بهداشت تلقی کرد. مراکز بهداشتی به وسیلۀ این فناوری میتوانند بهخوبی بر علایم حیاتی بیماران تسلط داشته و مراقبتهای پیشگیرانۀ موثری را ارائه دهند. تامین امنیت در بخش اینترنت اشیا (IoT) موضوع قابل تامل دیگری است که به لطف فناوری بلاکچین اطلاعات بیماران بهطور محرمانه و امن ذخیره شده و امکان دستکاری در آنها وجود نخواهد داشت.
برخی از شرکتهای فعال در این حوزه: Avaneer Health، Professional Credentials Exchange، Coral Health، Patientory.
کاربردهای اصلی فناوری بلاکچین در حوزۀ بهداشت و درمان
با وجود بیش از هزار اپلیکیشنِ بلاکچین در حوزۀ سلامتی و بهداشت، باید انتظار رویارویی با چالشهای متعددی را نیز داشت. در بخش حاضر برخی از مهمترین کاربردهایی را که فناوری بلاکچین در بهداشت و درمان ایجاد میکند، بهطور خلاصه بررسی خواهیم کرد.
۱-بهرهگیری مفید از فناوری پیشرفتۀ پزشکی
کاغذ در گذشته انتخاب اول افراد برای ثبت وقایع بوده است زیرا دسترسی به آن از سایر روشها سادهتر است. اما با ظهور عصر دیجیتال روند انجام بسیاری از امور دستخوش تغییر شده است. متقاعد کردن نیروی کار که همچنان بر کاغذ و قلم و روشهای سنتی بایگانی متکی است امری زمانبر و طاقتفرساست، زیرا نهتنها الگوی کاری بلکه رفتار مشتریان را نیز متحول میسازد.
فناوری بلاکچین سامانهای به نام پرونده الکترونیک بیمار یا EHR را به صنعت پزشکی معرفی کرده است که نسخهای دیجیتال از پروندۀ بیماران است. EHR علاوهبر دسترسی سریع توانسته است سوابق پزشکی افراد را با امنیت کامل در اختیار مراجع دارای صلاحیت قرار دهد.
۲-صحت و امنیت دادههای حوزۀ سلامت
چالش دیگری که مراکز بهداشت و درمان در حال حاضر تجربه میکنند صحت و دقت دادههای پزشکی است. دادههای حساس فاقد هرگونه ساختار ایمن بوده و میتواند به نشت و آنتروپی اطلاعات بینجامد. آنتروپی در نظریه اطلاعات، معیاری عددی از میزان اطلاعات یا میزان تصادفی بودن یک متغیر تصادفی است.
با در نظر داشتن اینکه سوابق پزشکی به نحوۀ متفاوتی در هر ناحیۀ جغرافیایی ثبت و نگارش میشود، باید گفت که حفظ دقت در این زمینه امری دشوار است. پیامد نخست این ناهماهنگی عدم تشخیص و درمان مناسب بیماران است. بلاکچین میتواند دادهها و سوابق پزشکی را به شکلی جهانی ثبت کرده و دقت آن را به وسیلۀ دفترکل توزیعشده به چالش بکشد. این ویژگی تراکنشها را در زنجیرۀ وسیع و تغییرناپذیری (immutability) ثبت خواهد کرد.
۳-تعاملپذیری دادههای پزشکی
گاهی برخی از مراکز بهداشتی نرخ متفاوتی را به شرکتهای بیمهگزار ارائه میکنند و بیماران مجبور میشوند حق بیمههای نسبتا نامتعارفی را بپردازند. این فرآیند به کسب درآمد غیرقانونی افراد واسطه منجر شده، حسابرسیهای مالی را پیچیده کرده و نظم پایگاهدادههای بیمارستانها را برهم خواهد زد.
این در حالیست که دادهها در شبکههای بلاکچینی با امنیت کامل ذخیره شده و غیرقابل تغییر هستند. ساختار فناوری بلاکچین به نحوی طراحی شده که تنها افراد واجد شرایط حق دسترسی به این اطلاعات را خواهند داشت.
۴-رهگیری دارو
چالش بزرگ دیگر صنعت پزشکی وجود داروهای تقلبی است. ترکیبات جعلی داروها نه تنها افراد جامعه را دچار آسیبهای اقتصادی میکند، بلکه سلامت بیماران را نیز در معرض خطر قرار میدهد.
تغییرناپذیری در بلاکچینها قادر است دادهها را به نحوی ذخیره کند که هیچ فردی نتواند آنها را تغییر دهد. این ویژگی با رهگیری دقیق و کامل چرخۀ تولید و حمل دارو، احتمال هرگونه نشت اطلاعات و کلاهبرداری را از بین خواهد برد.
۵-نظارت از راه دور بیماران (RPM)
فناوری بلاکچین نقش بسیار مهمی در جمعآوری، بهاشتراکگذاری و استرداد دادههای پزشکی دارد. راهکار نظارت از راه دور بیماران (RPM) هم برای بیماران و هم برای پزشکان سودمند است و امتیازاتی همچون دسترسی بهینه به مراقبتهای پزشکی، ارائۀ راهکارهای درمانیِ باکیفیت و پشتیبانی موثر را به همراه دارد.
۶-سیستم پرداخت مستقیم
سازوکار فناوری بلاکچین بر قراردادهای هوشمند بنا شده است. این قراردادها برنامههای کمحجمی هستند که بهطور خودکار بر دفترکل توزیعشده اجرا شده و سفارشهای پرداخت را به محض برقراری پیشنیازهای لازم اجرا میکنند.
فناوری بلاکچین به لطف دفترکل توزیعشدۀ رمزنگاریشده قادر به مدیریت یک چهارچوب پرداختی سریع، امن و منصفانه است. این چهارچوب تراکنشها را بهطور همزمان و بدون دخالت اشخاص ثالث اعتبارسنجی میکند. با استفاده از فناوری بلاکچین سرعت پردازش تراکنشهای مالی حوزۀ سلامت و پزشکی به طرز چشمگیری افزایش خواهد یافت.
۷-انجام تحقیقات بالینی
علیرغم پیشرفتهای حاصله در انتقال رویۀ تدوین و ثبت دادههای پزشکی از کاغذ به فرمتهای دیجیتال، چالشهای متعددی در خصوص انتقال پروندۀ بیماران بین سازمانهای مختلف وجود دارد. ممکن است بیماران در طول عمر خود مکان زندگی خویش را تغییر دهند یا از بیمهگزاران مختلفی بر اساس نیاز خود استفاده کنند؛ در چنین شرایطی پروندۀ فیزیکی/دیجیتال آنها تنها در بایگانی شرکت بیمه یا بیمارستان مربوطه موجود است و انتقال آن به مکان یا شرکت دیگر با مشکلاتی روبهروست. علاوهبراین هریک از مراکز پزشکی دادههای بیماران را به شیوۀ انحصاری خود ذخیره میکنند و این مانع از بهاشتراکگذاری موثرِ بینسازمانی خواهد شد.
این چند دسته شدن اطلاعات پزشکی عواقبی برای بیماران تحت درمان و هم برای تحقیقات بالینی در برخواهد داشت. تحقیقات بالینی نیازمند دادههای بهروز و واقعی هستند تا بتوانند فرضیههای متعدد را بسنجند. در این تحقیقات معمولا از دادههای ناشناس بیماران استفاده میشود. باید توجه داشت که انسجام و حذف اطلاعات شخصی بیمار از دادههای تحقیقاتی، فرآیندی بسیار پیچیده و زمانبر است.
بلاکچینها میتوانند در تسریع این فرآیند به طرز شگفتآوری مفید باشند. از جایی که پایگاهدادۀ بلاکچینها برپایۀ اعتماد کاربران بنا شده است، پروندههای پزشکی بهطور عمومی و رمزگذاریشده منتشر خواهند شد و مشاهدۀ آنها منحصر به شخص یا مرکز خاصی نیست. فعالان حوزۀ پزشکی با بهرهگیری از کلید خصوصی و عمومی دفترکل توزیعشده به شکل موثری میتوانند به انجام تحقیقات بالینی خود مشغول شوند. در این بین بیماران نیز بر اطلاعات پروندۀ پزشکی خود کنترل مستقیم داشته و میتوانند دسترسی غیرمجاز افراد واسطه را به آن مسدود کنند.
۸-رهگیری زنجیرۀ انتقال خون
اهدای خون در برخی از مناطق بهطور یکپارچه و شفاف صورت نگرفته و هزینۀ بالایی دربر دارد. با اتخاذ راهکارهای بلاکچین میتوان منبع و اطلاعات مربوط به اهداکنندگان خون را رهگیری کرد.
فناوری بلاکچین دادههای مربوطه را با یک هوش مصنوعی (AI) توزیعشده استخراج و ارزیابی میکند؛ درنتیجه محققان قادرند اثرات جانبی برخی از بیماریها را با دقت هرچه تمام بسنجند و دولتها نیز بر پیروی از قوانین نظارت کامل خواهند داشت.
برترین مزایای استفاده از بلاکچین در حوزۀ سلامت و پزشکی
فناوری بلاکچین میتواند دادههای بالینی هر یک از مراکز بهداشتی مورد استفادۀ بیماران و همچنین ابزارهای پوشیدنی مانند مچبندهای ورزشی و ساعتهای هوشمند را تجمیع کند. اطلاعات جمعآوریشده را پس از پردازش میتوان در بهبود بخشهای زیر بهکار برد:
۱-ارتقای امنیت دادهها
آیا میتوان گفت اپلیکیشنهای مبتنی بر بلاکچین امن هستند؟ بله کاملا! این فناوری موجب ارتقای حریم شخصی و سوابق پزشکی بیماران خواهد شد و با محدودسازی دسترسی غیرمجاز از آنها در برابر نشت داده و حملات هک محافظت خواهد کرد. سازمانهای بهداشت و سلامت برای حفظ یکپارچگی دادههای پزشکی میتوانند از راهکارهای رمزنگاریشده و غیرمتمرکز بلاکچینی استفاده کنند.
۲-اتوماسیون اداری و کاهش هزینهها
ادغام بلاکچین با نظام سلامت و بهداشت، هزینههای جانبی مربوط به پردازش تراکنشهای بینالمللی را از میان برداشته و تعادل دقیقی بین پول برداشتشده و خرجشده برقرار میسازد. فناوری بلاکچین همچنین با استفاده از قراردادهای هوشمند تراکنشهای نقدی را به حالت خودکار اجرا خواهد کرد.
۳-مدیریت متمرکز
تمرکززدایی از بزرگترین دغدغههای فعلی صنعتِ بهداشت و سلامت است. ازآنجاکه این نوع مدیریت ناملموس است، بسیار مستعد حملات هک و دستکاریِ داده است. با اتخاذ راهکارهای بلاکچینی، وابستگی به اشخاص ثالث حذف و تعامل مستقیمی بین طرفین برقرار خواهد شد. فناوری بلاکچین دادهها را به شکلی متمرکز نگهداری کرده و دسترسی به آن را تنها برای افراد مجاز ممکن خواهد ساخت.
۴-بهبود کیفیت داده و کاهش خطا
بلاکچین از یک رابط کاربری ساده به منظور پیشگیری از جرایم پزشکی استفاده میکند. این سامانه بهطور خودکار نسخههای تکراری را شناسایی و حذف کرده تا نمای شفافی از تراکنشها دراختیار سازمانها قرار دهد.
چشماندازی از آیندۀ کاربرد بلاکچین در بهداشت و درمان
در آیندۀ نزدیک دستگاههای مجهز به اینترنت اشیا به راحتی علائم حیاتی بیماران (مانند نبض، فشار خون، دمای بدن، اکسیژن خون) را جمعآوری و در سوابق پزشکی الکترونیک آنها ثبت خواهند کرد. این دادهها که بهطور ۲۴ساعته و ۷ روز هفته در نقل و انتقال است، چشمانداز واضحی از وضعیت فعلی بیماران به پزشکان مربوطه ارائه کرده و روند تشخیص و درمان را با دقت و سادگی همراه خواهد ساخت.
جمعبندی
در مقالۀ فوق به اهمیت بلاکچین در حوزۀ سلامت و پزشکی پرداختیم. باید توجه داشت که بیمارستانها از نخستین و مهمترین مراکزی هستند که باید از فواید چندگانۀ راهکارهای امن و سریع بلاکچین استفاده کنند. با درنظرداشتن علاقۀ روزافزون متخصصان پزشکی به فناوری بلاکچین، باید انتظار داشت که اپلیکیشنهای بیشتری در سالهای پیش رو در این حوزه توسعه یافته و با استقبال عمومی روبهرو شوند.
این مقاله صرفا برای اهداف آموزشی ارائه شده است و نباید بهعنوان مشاورهٔ تجاری و سرمایهگذاری از طرف کوین ایران و نویسندگانش قلمداد شود.
