مقدمه
در سیستم مالی فعلی در سطح جهان که روزانه چند تریلیون دلار در آن جا‌به‌جا می‌شود، هر سال 45 درصد از واسطه‌های مالی مثل شبکه‌های پرداخت، صرافی‌ها و کارگزاری‌های سهام و خدمات انتقال پول، مرتکب یک جرم اقتصادی می‌شوند. جای شگفتی نیست که بدون استفاده از یک راه حل تازه، افزایش هزینه‌های بالادستی و قانونی که در نهایت بر دوش مصرف‌کننده است، همچنان ادامه یابد [1].
وام دهی در یک جامعه، عامل بسیار مهمی برای رشد پایدار اقتصادی به حساب می‌آید. وام دهی فرد-به-فرد (P2P) یکی از بخش‌های صنعت خدمات مالی بوده که بسیار سریع رشد کرده است. در چین، پلتفرم وام دهی Lufax در حدود 60 میلیارد دلار ارزش دارد و بزرگترین پلتفرم وام دهی P2P در آمریکا برای 2.5 میلیون نفر، تأمین مالی کرده است [2].
تا‌کنون، خدمات وام دهی در مقیاس بزرگ، همواره یک شکل متمرکز داشته و یا این که فرد-به-فرد بوده‌اند. هر دو نوع مشکلات خاص خود را دارند؛ کارمزد زیاد یا ریسک بالا. با استفاده از فناوری بلاک چین می‌توان شبکه‌ای با ساختار غیرمتمرکز برای خدمات وام دهی ساخت که داده‌ها و قراردادها در آن، شفاف و در دسترس عموم هستند. در سالهای اخیر، پتانسیل‌های بلاکچین توجه کارآفرینان و شرکت‌های فناوری را به خود جلب کرده است. کسب و کارهای بزرگ در حال پذیرش فناوری بلاک چین و شبکه‌ی توزیع‌شده‌ی آن هستند. با به‌کارگیری این فناوری در ساخت رمزارزهایی چون بیت کوین و امکان انتقال فردبه‌فرد و بدون واسطه، صنعت مالی اولین و برجسته‌ترین پیشرو در پذیرش فناوری بلاکچین بوده است.
استفاده از بلاک چین در خدمات وام دهی
فناوری بلاکچین یک دفتر کل توزیع‌شده فرد-به-فرد است که با اجماع شکل میگیرد. تمام فعالیت‌ها در این بستر، قابل اعتماد، شفاف و قابل توضیح هستند. بلاکچین چند ویژگی منحصر به فرد دارد: 1) حذف مرکز: این سیستم هیچ‌گونه وابستگی به سخت‌افزار یا سازمان‌های مدیریت متمرکز ندارد. 2) حذف اعتماد: هیچ گرهی نمی‌تواند گره دیگر را فریب دهد. از این‌رو نیازی به اعتماد در مبادله‌ی داده‌ها بین گره‌های سیستم وجود ندارد. 3) نگهداری جمعی: هر گره در تمام امور محافظت از امنیت و یکپارچگی پایگاه داده سیستم، مشارکت می‌کند. 4) ضد دستکاری: به دلیل مکانیزم اجماع، ویرایش یک گره تأثیری بر گره‌های دیگر ندارد و از این‌رو نمی‌توان اطلاعات را دستکاری کرد، فقط در صورتی که یک گره کنترل 51 درصدی به دست آورد. 5) قابلیت ردیابی: هر بلوک داده حاوی اطلاعاتی است که قابلیت ردیابی محتوای بلوک را دارد. 6) باز بودن[1]: اطلاعات تراکنش هر گره افشا می‌شود تا تراکنش بین گره‌ها شفاف باشد. 7) ناشناس بودن: تراکنش‌ها به صورت ناشناس انجام می‌شوند تا نیازی به اعتماد به یکدیگر نباشد.
شرکت‌های نوپا، با استفاده از بلاکچین، بسترهای وام دهی را ارائه می‌دهند که در آنها قرض‌دهندگان و قرضگیرندگان می‌توانند به یکدیگر بپیوندند و یک قرارداد هوشمند را تشکیل دهند، بدون اینکه لازم باشد به بانک‌ها یا واسطه‌های سنتی بروند. این یک رویکرد P2P غیرمتمرکز در خدمات اعطای وام است. برای رسیدن به خدمات وام دهی مبتنی بر بلاکچین، مهمترین فناوری مورد استفاده، قراردادهای هوشمند است. مفهوم قراردادهای هوشمند چند دهه وجود داشته است اما افزایش محبوبیتش در زمان حاضر، به رشد تکنولوژی بلاک چین در سالهای اخیر پیوند خورده است. بلاک چین بستر بسیار مناسبی برای ذخیره‌سازی قراردادهای هوشمند در یک قالب ضد دستکاری، شفاف و قابل دسترس برای عموم است.
بعد از بحران سال 2008، بسیاری از سرمایه‌گذاران به دنبال بسترهای بهتر برای سرمایهگذاری بوده‌اند. وام دهی P2P، وام دهندگان را به صورت مستقیم به قرضگیرندگان می‌رساند که با حذف بسیاری از هزینه‌ها، هزینه‌ی بهره را برای قرضگیرنده کاهش داده و از طرف دیگر با کاهش ریسک، بازده را برای سرمایه‌گذاران افزایش می‌دهد. همان‌طور که محبوبیت وام‌دهی P2P افزایش یافت، نهادهای معمول به شدت در آن سرمایهگذاری کردند تا نقش واسطه‌ای خود را حفظ کنند.
وام دهی P2P
وام دهی P2P تلاش برای توسعه و بهبود وام‌های مستقیم بین افراد یا کسب‌و‌کار‌ها است. این محصولِ جانبی عصر اینترنت است که تا حد زیادی از عوامل تعیین‌کننده در رشد و توسعه‌ی اقتصاد چین بوده است. یک سیستم وام دهی فرد-به-فرد، شامل 3 طرف است؛ قرضگیرندگان، وامدهندگان و پلتفرم P2P. این پلتفرم یک واسطه‌ی اطلاعاتی است که در آن قرضگیرندگان با مشخص کردن مبلغ مورد نیاز و حداکثر نرخ بهره‌ی قابل تحمل، درخواست وام را مطرح می‌کنند، پلتفرم اطلاعات قرضگیرنده را تأیید می‌کند و او را به وامدهندگان متصل می‌کند.
اما به تناوب مشاهده شده است که سرمایه‌گذاران به علت کلاه‌برداری شرکت‌ها و عدم بازپرداخت قرضگیرندگان، با ریسک از دست دادن اصل پول خود مواجه شده‌اند. با توجه به این ضعف‌ها، بسیاری از کشور‌ها، بازار‌های وام دهی فرد-به-فرد را تحت کنترل دولت قرار داده‌اند. بسیاری از این ریسک‌ها با حل نشدن مسائل انتخاب معکوس[2]، خطر اخلاقی[3] و اطلاعات نامتقارن[4] در این بازار‌ها به خاطر تراکنش‌های مبهم و کنترل متمرکز شرکت‌های P2P، همچنان باقی می‌مانند. از این‌رو، فناوری بلاکچین با ویژگی‌های اشاره شده در قسمت قبل، به عنوان یک رویکرد تازه، می‌تواند نقش یک ارائه دهنده‌ی خدمات غیرمتمرکز مالی قابل اعتماد را ایفا کند [3].
در شبکه‌های P2P غیرمتمرکز، اینترنت و استفاده‌ی گسترده از خدمات دیجیتال به معنای عدم نیاز به نهاد واسطه است. در این سیستم‌های وام دهی، نرخ‌های بهره و شرایط بازپرداخت، انعطاف‌پذیر هستند. یعنی، وام دهندگان و قرضگیرندگان می‌توانند بدون در نظر گرفتن ملیت، مقررات بانکی ملی، مکان، ارز ملی و سیستم‌های حقوقی، بهترین معامله‌ی ممکن را با یکدیگر انجام دهند.
سناریوی کنونی برای خدمات وام دهی بر بستر بلاکچین، از رویکرد یک-به-یک تبعیت می‌کند. دو طرف وام، توافقنامه‌ی خود را بر یک بستر با قرارداد هوشمند، نهایی می‌کنند که سپس برای اعتبار‌سنجی و تأیید شرایط و ضوابط، در بلاک چین ذخیره می‌شود. با اینکه این رویکرد بسیار سودمند است، اما همچنان از تمام پتانسیل بلاکچین و قرارداد هوشمند استفاده نمی‌کند.
در یک شبکه‌ی خدمات وام‌دهی توزیع‌شده، می‌توان یک معماری پیشرفته‌تر ایجاد کرد که در آن یک پایگاه کامل از کاربران می‌توانند برای قرض دادن پول تعامل کنند. در این رویکرد چند-به-یک یا وام اتحادیه‌ای[5]، قرضگیرنده با نرخ بهره‌ی ترجیحی خود درخواست وام می‌کند و سپس گروهی از وام دهندگان که با این نرخ بهره و دیگر شرایط وام موافق هستند، می‌توانند کل وام و یا بخشی از آن را تأمین کنند. استفاده از قرارداد هوشنمد نیز می‌تواند پتانسیل وقوع اختلاف میان چندین وام دهنده در چنین تراکنشی را از بین ببرد. با این کار تا حد زیادی از ریسک نکول، با توزیع آن میان کل جامعه‌ی وامدهندگان، کاسته می‌شود. همچنین این رویکرد، انعطاف‌پذیری بسیار بیشتری را به وامدهندگان می‌دهد چراکه ملزم به داشتن تمام مبلغ درخواست شده نیستند. Synaps یکی از اولین شرکت‌هایی بود که یک بستر وام اتحادیه‌ای بر بستر بلاکچین ارائه کرد. این شرکت یک سرمایهگذاری مشترک، میان Ipero، یک ارائه‌دهنده‌ی فناوری خدمات مالی، و Symbiont، یک پلتفرم قرارداد هوشمند برای کاربردهای مالی، بود [4].
قرارداد هوشمند
قرارداد هوشمند یک برنامه است که بعد از دیجیتالی شدن قرارداد بر روی یک کامپیوتر، به صورت خودکار قابل انجام است. ابزار‌های مالی قراردادی مثل وام، اوراق قرضه، وام‌های رهنی و قرار معاوضه اعتباری می‌توانند به گونه‌ای خودکار شوند که نقض قرارداد برای دوطرف پرهزینه شود و قرارداد برای همه شفاف باشد. در سال 1994، نیک سزابو[6] برای اولین بار مفهوم نوآورانه‌ی قرارداد هوشمند را مطرح کرد.
قراردادهای هوشمند، یک توافق‌نامه بین دو یا تعداد بیشتر طرفین هستند که بدون نیاز به واسطه، به طور خودکار و تضمین‌شده، قابل اجرا هستند. درحال حاضر برجسته‌ترین بستر برای آنها اتریوم است. بلاکچین اتریوم، قراردادها و وضعیت آنها را به یک روش غیرقابل‌تغییر برای مدت زیادی ذخیره می‌کند. اتریوم را می‌توان ترکیبی از بلاکچین و قرارداد هوشمند در نظر گرفت که چندین اصل دارد: 1) تضمین این که استفاده از اتریوم برای عموم است، نه استفاده‌ی رایج برای سازمان‌های خاص 2) همه‌ی کاربران در آن می‌توانند قراردادهای هوشمند خود را تعریف و منتشر کنند 3) ماژول‌سازی قسمت‌های مختلف اتریوم برای توسعه‌ی یک سیستم کامل، سودمند است 4) تمام کاربران و کاربرد‌ها برابر هستند و خدمات تبعیض‌آمیز در آن وجود ندارد [5].
یک وام ساده به این شکل است: آلیس مبلغ مشخصی (اصل) را به باب قرض می‌دهد که باب از آن در پروژه‌ای استفاده می‌کند که بازگشت سرمایه دارد و باب با آن، مطابق با ضوابط قرارداد، بهره‌ای را به آلیس می‌پردازد و در پایان، اصل پول را نیز به آلیس باز می‌گرداند. هرچه پروژه‌ی باب برای پرداخت نرخ بهره‌ی بالا به آلیس، ریسک بیشتری داشته باشد، ریسک عدم بازپرداخت اصل پول توسط باب بیشتر خواهد بود. وام دهنده، چندین موضوع را درباره‌ی قرضگیرنده مطرح می‌کند: چه مقدار، در چه مدتی و با چه سطحی از ریسک، بازپرداخت انجام می‌شود و پرداخت‌های زودرس چگونه انجام می‌گیرند. تمام این موارد به صورت معمول توسط واسطه‌ها انجام می‌شوند و با توجه به سطوح بوروکراسی و مقررات، اعطای وام بدون وجود واسطه، به لحاظ هزینه، کارایی بیشتری دارد.
قرارداد هوشمند فایلی است که درون خود یک کد بر مبنای چندین پارامتر دارد که به صورت خودکار اجرا می‌شود. قرارداد هوشمند کارهایی را از قبیل انجام درخواست پرداخت، دریافت پرداخت‌ها و تعدیل مانده، اضافه کردن جریمه در صورت دیرکرد، به‌روزرسانی امتیاز‌های اعتباری و چندین وظیفه‌ی دیگر انجام می‌دهد.
مزیت‌های استفاده از خدمات وام‌دهی مبتنی بر بلاک چین
با استفاده از فناوری بلاک چین روشی اتخاذ می‌شود که دو طرف از طریق ارتباط به یک توافق متقابل برسند و سپس یک قرارداد هوشمند را ایجاد کنند که برای تأیید و ثبت و ضبط، در یک بلاکچین ذخیره می‌شود. شرکت‌های مالی با استفاده از این فناوری می‌توانند خدمات وام دهی را با قابلیت سوددهی بالاتر و سفارش‌پذیری بهتر ارائه کنند. خدمات وام دهی بر بستر بلاکچین و قراردادهای هوشمند، پتانسیل ایجاد تحول را در صنعت مالی دارند زیرا دارای سه برتری کلی بر خدمات وام دهی سنتی بانک‌ها و نهادهای مالی هستند.
- اعتماد: دلیل اصلی مراجعه‌ی وام دهندگان و قرضگیرندگان به نهادهای مالی مربوط به اعتماد است. با استفاده از قراردادهای هوشمند که در بلاک چین ذخیره می‌شوند، اعتماد شکل میگیرد؛ چراکه شرایط وام، وثیقهی قفل‌شده و پیشینه‌ی اعتباری در قرارداد هوشمند ذخیره شده‌اند که برای عموم قابل دسترسی است.
- شفافیت: تمام قراردادهای هوشمند در بلاکچین ذخیره می‌شوند، اطلاعات و دسترسی به اطلاعات کاملا برای همه شفاف است، تمام داده‌ها و جزییات به شیوه‌ای قابل اعتماد تأیید می‌شوند و هر دو طرف توافق در فرآیند وام دهی، مشاهدات شفافی از داده‌ها و جزییات قرارداد دارند.
- بدون واسطه: روش استفاده از فناوری بلاک چین امکان می‌دهد که به صورت کامل واسطه‌ها از میان برداشته شوند و درنتیجه فرآیند، کم‌هزینه‌تر، سریع‌تر و شفاف‌تر انجام شود.
علاوه بر این مزایای کلی، فناوری بلاک چین و قواعد اساسی آن ویژگی‌هایی دارد که می‌تواند در عملیات وام دهی، مفید باشند:
- هویت تأییدشده: با این فناوری می‌توان برای تمام شرکت‌کنندگان در رویه‌ی اعطای وام، هویت‌های تأییدشده داشت. بلاکچین با دو قابلیت پاسخگویی و شفافیت، قادر به حفظ یک پایگاه داده ضد دستکاری و بسیار دقیق برای هویت مشتریان همراه با پیشینه‌ی اعتباری قابل اعتماد است. درحال حاضر این کار توسط شرکت‌های خصوصی متمرکز مثل Equifax اداره می‌شود که مستعد برای خطاهای انسانی، اشتباهی گرفتن هویت‌ها و دستکاری داده‌ها هستند. Civic به عنوان یک شرکت نوظهور در زمینه‌ی خدمات تأیید هویت، از فناوری فوق پیشرفته و پیشگام استفاده می‌کند تا امنیت انتقال اطلاعات شخصی را حفظ و به افراد، قابلیت کنترل هویت دیجیتال خود را اعطا کند. چشم‌انداز آنها بر ساختن com قرار دارد که در نوع خود، اولین بازار متن‌باز برای خدمات تأیید هویت بر بستر بلاکچین است [6]. همچنین پلتفرم LibraCredit یک سیستم امتیاز‌دهی اعتباری ساخته که به صورت جهانی قابل استفاده است.
- نرخ کم اختلاف نظر: یکی از بزرگترین مشکلات در صنعت وام دهی، بروز مکرر اختلاف نظرها بر سر شرایط و ضوابط خدمات وام‌دهی است. این مشکل مخصوص خدمات وام دهی سنتی است که به خاطر دلایلی چون هزینه‌ی تراکنش اعلام‌نشده و هزینه‌ی پنهان به وجود می‌آید. اما در بلاکچین به دلیل قابلیت دسترسی به اطلاعات، اعتبار و ضد دستکاری بودن بلوک‌ها، پتانسیل برای شکل‌گیری اختلاف بسیار ناچیز است.
- بهبود کارایی: به عنوان یک فناوری دیجیتال، وام دهی بر بستر بلاک چین نیازی به کاغذبازی اداری و صرف زمان طولانی برای تأیید هویت و پیشینه‌ی اعتباری ندارد. درنتیجه فرآیند وام دهی برای تمام طرفین تبدیل به تجربه‌ای ارزان‌تر و بهتر می‌شود.
- قدرت اختیار کاربران: به عنوان یک فناوری غیرمتمرکز و توزیع‌شده، بلاکچین، قدرت اختیار را از یک سیستم متمرکز گرفته و به طور مستقیم به کاربران می‌دهد. تمام تصمیمات و تغییر مقررات در یک سیستم وام دهی مبتنی بر بلاک چین، تنها از طریق اجماع کاربران امکان دارد. این امر کاربران را صاحب اختیار کرده و تضمین می‌کند که همواره اکثریت در این سیستم نفع ببرند.
ریسک‌‌های موجود
مشابه با وام دهی سنتی، ریسک وام دهی فرد-به-فرد به صورت عمده توسط وام دهنده تحمل می‌شود. در وام دهی سنتی، بزرگترین ریسک قرضگیرنده این بود که شرایط وام دهنده تغییر کند (نرخ بهره‌ی بالاتر، دوره‌ی بازپرداخت کوتاه‌تر و …)، اما این ریسک در سیستم فرد-به-فرد از بین رفته است. مهمترین مسأله در وام دهی، ریسک نکول[7] است، یعنی پول داده شده در اختیار کامل قرضگیرنده بوده و ممکن است وی آن را بازپرداخت نکند. این مسأله حل نشده باقی می‌ماند اما بلاکچین با ویژگی‌هایی چون شفافیت و غیرقابل تغییر بودن می‌تواند تا حد زیادی این ریسک را کاهش دهد.
هر وامی دارای ریسک طرف مقابل است. دوباره یادآوری می‌کنیم که بلاکچین به از بین بردن این ریسک به صورت کامل، قادر نیست. هر ابزار مالی چنین ریسکی دارد. در این زمینه برای حداقل کردن این ریسک می‌توان اقداماتی نمود.
برای کاهش ریسک طرف وام دهنده، چند پروتکل و ایده استفاده می‌شود. به کمک فناوری بلاکچین، توابع KYC [8] و استعلام اعتبار بسیار بهتر انجام می‌شوند که به وام‌دهنده، چشم‌انداز دقیق‌تری از کیفیت بازپرداخت قرضگیرنده ارائه می‌کند. همچنین در وام‌های کوتاه‌مدت که معمولا نرخ بهره‌ی بالاتری دارند، وام دهندگان می‌توانند با استفاده از رویکرد چند-به-یک (وام اتحادیه‌ای)، ریسک طرف مقابل را که نسبتا بالاست، بین یک گروه از خود توزیع نمایند و در عین حال بهره‌ی بالاتری نسبت به بهره‌ای که بانک‌ها و اتحادیه‌های اعتباری به سپرده‌ها می‌دهند، کسب کنند.
یک راه دیگر، گذاشتن وثیقه توسط قرضگیرنده است. وثیقه می‌تواند قابل تعویض[9] باشد یا نباشد و سطوح متفاوتی از نقد‌شوندگی داشته باشد. در طول مدت وام طبق قرارداد، وثیقه، قفل می‌شود و در صورت بازپرداخت اصل وام از سوی قرضگیرنده، وثیقه به وی بازگردانده می‌شود. بسیاری از پلتفرم‌های وام دهی کنونی، از دارایی‌های رمزارزی قرضگیرنده به عنوان وثیقه برای کاهش ریسک وام دهنده استفاده می‌کنند [7].
استفاده از شهرت اعتباری نیز یک اقدام دیگر برای کاهش این ریسک است. همه باید بتوانند یک نکول را به محض وقوع ببینند که در این صورت کسی حاضر نیست به فرد خاطی پول قرض دهد. به هرحال این اقدام برای بیت‌کوین مناسب نیست چراکه موجودیت‌ها در آن نام مستعار دارند و شبه‌ناشناس هستند. برای شهرت اعتباری باید وام‌ها روی بلاکچین آشکار باشند که البته شاید برخی با این ایده احساس راحتی نکنند، اما باید بدانند در ازای آن برخی منافع مثل هزینه‌های کمتر، تراکنش‌های سریع‌تر، کنترل پول خود و عدم وابستگی به بانک به دست می‌آورند.
مروری بر ارائه دهندگان خدمات وام دهی بر بستر بلاکچین
برای به دست آوردن یک دید جامع‌تر و دقیق‌تر در این زمینه، در ادامه به معرفی جدیدترین سیستم‌های اعطای وام P2P غیرمتمرکز (سیستم‌های مبتنی بر بلاکچین) می‌پردازیم.
پلتفرم Lendoit [8] با ایده‌ی تبدیل شدن به یک وام دهی P2P کاملا غیرمتمرکز، ایجاد شده است. برای تحقق این هدف به طور گسترده‌ای از فناوری بلاکچین، یک‌پارچه‌سازی خدمات و قابلیت‌های قرارداد هوشمند استفاده می‌کند. در حال حاضر، وام‌ها با هر یک از رمزارزهای ERC20 ارائه می‌شوند. این ارزها، همگی با پلتفرم بلاکچین اتریوم پشتیبانی می‌شوند که یک سیستم تراکنش غیرمتمرکز را با یک سیستم قرارداد هوشمند مجازی ادغام می‌کند [9].
بهترین راه برای شناخت چگونگی عملکرد این سیستم، بررسی فرآیند یک وام معمولی در پلتفرم Lendoit است. ابتدا، قرضگیرنده، اطلاعات مورد نیاز را در یک فرم وارد می‌کند. طبق ادعای توسعه‌‌دهندگان پلتفرم، این فرآیند 3 دقیقه طول کشیده و سه خروجی دارد: قرارداد هوشمند وام، شناسه‌ی منحصر‌به‌فرد برای قرضگیرنده و مبلغ درخواستی. سپس قرضگیرنده مدارک مورد نیاز (عمدتا مدارک شناسایی بنابر مقررات محلی و پروتکل‌های KYC) را بارگذاری می‌کند. حالا Lendoit این اطلاعات را به چندین پلتفرم تأیید هویت می‌فرستد تا یک دید جامع‌تر را نسبت به پروفایل قرضگیرنده به‌دست دهد. امتیاز نهایی شامل پروفایل‌های شبکه‌های اجتماعی، سازمان‌ها و اطلاعات قابل تأیید در وب‌سایت‌ها است. این پلتفرم قصد دارد امتیاز نهاییِ به‌دست‌آمده را به یک استاندارد در صنعت وام دهی P2P تبدیل کند، البته این هدف مشترک تمام پلتفرم‌های این چنینی است. وقتی که اطلاعات فراهم و امتیاز، تخصیص داده شد، درخواست وام در پلتفرم ثبت و منتشر می‌شود و پس از آن وام دهندگان مشتاق به تأمین این درخواست، پیشنهادی حاوی مبلغ و نرخ بهره را ارائه می‌کنند. این حراج معکوس، به قرضگیرندگان کمک می‌کند تا وامی با نرخ بهره‌ی کمتر نسبت به وام‌های سنتی بیابند. همچنین چون پیشنهادات می‌توانند ترکیب شوند (وام اتحادیه‌ای)، وام دهندگان می‌توانند ریسک را با تقسیم آن، کاهش دهند.
وقتی قرضگیرنده، یک پیشنهاد یا ترکیبی از پیشنهادات را قبول می‌کند، می‌تواند مبلغ را دریافت کرده و اجرای قرارداد هوشمند وام (SLC) را تحت شرایط توافق‌شده آغاز کند. از این لحظه به بعد SLC به صورت خودکار به یادآوری پرداخت‌ها، جمع‌آوری پرداختی‌ها، انتقال پرداخت‌ها به حساب‌های مورد‌نظر، جمع‌آوری هزینه‌ی Lendoit، درنظر گرفتن جریمه در صورت عدم بازپرداخت یا دیرکرد و اطلاع‌رسانی آن به ارائه‌دهنده‌ی تأیید هویت، می‌پردازد. قرارداد صندوق جبرانی هوشمند[10]یک برنامه‌ی داخلی برای کاهش ریسک نکول است. هر وام در این پلتفرم، یک پرداخت جزیی را به این صندوق اختصاص می‌دهد که کمک می‌کند در موارد نکول، زیان‌ها پوشش داده شوند. همچنین این پلتفرم از انجام فرآیند، کارمزد کمی را برای هزینه‌های عملیاتی و توسعه‌ی توکن‌های Lendoit میگیرد [10].
پلتفرم Coinlend یک بستر وام دهی P2P کاملا غیرمتمرکز است که در آن قرضگیرندگان با سپرده‌گذاری رمز‌ارز به عنوان وثیقهی وام، می‌توانند پول رایج یا رمز‌ارز بگیرند. وامدهندگان، پول رایج و رمز‌ارز پایدار[11] را به سپرده می‌گذارند تا بتوانند وام دهند و بهره دریافت کنند. طیف متنوعی از انواع ارز در این بستر وام دهی پشتیبانی می‌شوند. این پلتفرم برای محافظت از وام دهنده در برابر ریسک نکول، وثیقهی رمزارزی دارند. این پلتفرم برای ارزش‌گذاری وثیقهی رمزارزی، از نسبت وام-به-ارزش استفاده می‌کند که با کم بودن این نسبت، وثیقهی قرضگیرنده درصورت کاسته شدن از ارزش رمز‌ارز، در حاشیه‌ی اطمینان است و توسط پلتفرم نقد نمی‌شود. در این صورت فرد قرضگیرنده باید سریعا یا وام را بازپرداخت کند و یا مقدار وثیقه را افزایش دهد. همچنین قرضگیرندگان ملزم به انتخاب یکی از دو گزینه‌ی نگهداری رمز‌ارز یا پول رایج نیستند و این دو در هر لحظه قابل تبدیل هستند [11].
پلتفرم SALT نیز، با تمرکز بر دارایی‌های قرضگیرنده به جای امتیاز اعتباری، تا حد زیادی از پیچیدگی و هزینه‌های فرآیند وام دهی کاسته است. این پلتفرم مانند Coinlend یک سیستم وام دهی P2P است که با پشتوانه‌ی رمزارزهای قرضگیرنده، به او پول نقد به عنوان وام می‌پردازد که ظاهرا برای افراد معمولی با نیاز‌های روزمره مناسب‌تر است. کار با پول رایج در این پلتفرم ملاحظاتی را ایجاد کرده است. اول، این خدمات فقط برای آمریکا، انگلستان و نیوزلند فراهم است. دوم، در این سیستم، وام دهندگان باید سرمایه‌گذار معتبر باشند که در آمریکا به معنای اثبات داشتن ثروت خالص بیش از 1 میلیون دلار است. در نهایت این پلتفرم، مشتریان را قبل از امکان ایجاد قرارداد در آن، ملزم به گذراندن دو پروتکل اعتبار‌سنجی KYC و ضد پول‌شویی می‌کند.
پلتفرم ETHLend، یک پروتکل بدون متولی غیرمتمرکز به عنوان مجموعه‌ای از قراداد‌های هوشمند بر بستر بلاکچین اتریوم است که در آن کاربران به عنوان وام دهنده و قرضگیرنده مشارکت دارند. ETHLend وجوه و دارایی‌های کاربران خود را نگهداری نمی‌کند، یعنی وقتی از طریق این بستر، یک قرارداد هوشمند ایجاد شود، دو طرف معامله‌ی وام فقط از اتریوم و دارایی‌های مبتنی بر اتریوم استفاده می‌کنند. شاید یکی از عمده مشکلات این سیستم‌ها، همین موضوع باشد.
البته با اضافه کردن ارز رایج به سیستم، سطح متمرکز بودن آن افزایش می‌یابد و با افزایش محدودیت‌های قانونی، سطح دسترسی برای همه‌ی مردم دنیا از نقاط مختلف کاهش می‌یابد. این پلتفرم برای کاهش ریسک وام دهندگان علاوه بر وثیقهی رمزارزی ERC20، از مکانیزم وام دهی مبتنی بر شهرت اعتباری بهره می‌جوید. هر قرضگیرنده در این سیستم یک امتیاز اعتباری غیرمتمرکز دارد که منبع اصلی این امتیازات، توکن‌های اعتباری هستند که توسط ETHLend صادر می‌شوند. این توکن‌ها قابل داد‌و‌ستد و قابل انتقال نیستند.
هرچه یک حساب کاربری، توکن اعتباری بیشتری داشته باشد مطمئن‌تر است. یک کاربر با امتیاز اعتباری بالاتر به وام‌هایی دسترسی دارد که کاربران با امتیاز کمتر به آنها دسترسی ندارند و این وام‌ها به لحاظ نرخ بهره، مدت بازپرداخت و ارزش وثیقهی مورد نیاز متفاوت هستند.
به علاوه این پلتفرم قصد دارد این فرصت را به کاربران بدهد تا امتیاز اعتباری غیرمتمرکز خود را در بلاک‌چین‌های دیگر منتشر کنند و از امتیاز خود در برنامه‌های اکوسیستم‌های دیگر استفاده نمایند [12].
پلتفرم BlockFi در سال 2017 با هدف گسترش دامنه‌ی کاربردهای دارایی‌های دیجیتال برای دارندگان رمز‌ارز بنیان‌گذاری شد. این پلتفرم در واقع دو محصول دارد. یک حساب بهره و یک حساب وام. در اولی، افراد، بیت‌کوین، اتریوم و GUSD را وام می‌دهند و بهره‌ی خود را به صورت ماهانه با رمز‌ارز انتخابی خود دریافت می‌کنند. در این پلتفرم، برای گرفتن نرخ بهره باید حداقل 0.5 بیت‌کوین یا 25 اتریوم در حساب خود داشت که در این صورت می‌توان تا 6 درصد به صورت ماهانه، بهره‌ی دارایی رمز‌ارز دریافت کرد.
وام‌های رمز‌ارز یکی دیگر از محصولات BlockFi است. دارندگان بیت‌کوین، اتریوم و لایت‌کوین می‌توانند با حفظ مالکیت بر رمز‌ارز‌های‌شان به پول نقد (فیات) دست پیدا کنند. مقدار وثیقهی رمز‌ارز بسته به نسبت وام-به-ارزش است. این پلتفرم تا 50 درصد ارزش وثیقه را وام دلاری می‌دهد و کمترین نرخ بهره‌ی وام با بازپرداخت یک ساله، 4.5 درصد است.
BlockFi درحال حاضر یک مدل کسب و کار متمرکز دارد و دوطرف معامله‌ی وام را به صورت مستقیم به یکدیگر متصل نمی‌کند؛ چراکه خود به عنوان یک وام دهنده عمل می‌کند. همچنین این پلتفرم برای تأمین مالی از عرضه‌ی اولیه‌ی رمز‌ارز[12] استفاده نمی‌کند؛ به جای آن از طریق سرمایهگذاری نهاد‌ها، تأمین مالی می‌کند.
جمع بندی
فناوری بلاک چین یک نوآوری متحول کننده است که صنعت مالی پرچمدار استفاده از این فناوری در سال های اخیر بوده است. با موفقیت بلاکچین در این بخش، به زودی صنایع دیگر نیز راه طی شده در صنعت مالی را دنبال خواهند کرد.
روشن است که شفافیت حاصل از بلاکچین در خدمات وام دهی بسیار جذاب است؛ چراکه با استفاده از قراردادهای هوشمند که در دسترس عموم و غیرقابل تغییر هستند، می‌توان احتمال وجود مبالغ و شرایط پنهان را در وام‌ها از بین برد و از طرفی با کاهش و حذف هزینه‌های واسطه‌ای، شرایط را به نفع هر دوطرف یک وام تغییر داد. این نوع از خدمات وام دهی نیاز به سرمایه‌ی سیال را برآورده می‌کند، افراد بیشتری را به سرمایهگذاری تشویق می‌کند، هزینه‌ها و ریسک‌ها را برای دوطرف معامله کاهش می‌دهد، نابرابری در دسترسی به وام را به وسیله‌ی اطلاعات مشترک و ناشناس بودن، از بین می‌برد و بسیاری از محدودیت‌های جغرافیایی، زمانی و قانونی را در فرآیند گرفتن وام حذف می‌کند. تا زمانی که مردم می‌خواهند از محیط دیجیتال برای تبادل اطلاعات استفاده کنند، از محبوبیت وام دهی P2P غیرمتمرکز کاسته نمی‌شود.
به هرحال بلاک‌چین‌های عمومی یک ساختار کاملا غیرمتمرکز را تشکیل می‌دهند که درحال حاضر شاید بهترین انتخاب برای خدمات مالی و اعتباری نباشد؛ چراکه اغلب آنها توسط نهادهای مدیریت مالی متمرکز اداره می‌شوند. به عنوان یک فناوری نوظهور، بلاک‌چین‌های ائتلافی یا شرکتی[13]، می‌توانند توسط گره‌های از پیش انتخاب‌شده تحت مکانیزم اجماع اداره شوند. به دلیل عدم تمرکز نسبی، توان و مقایس‌پذیری بالا و از طرف دیگر قابلیت کنترل شرکت‌کنندگان توسط بخش نهادهای قانونی و مالی، بلاکچین ائتلافی اخیرا به صورت گسترده‌ای به عنوان یک ابزار کاملا مناسب برای کاربردهای مدیریت بخش مالی درنظر گرفته شده است.
جدول 1: تحلیل ویژگی‌های انواع سیستم‌های وام‌دهی فرد-به-فرد (P2P)
| مرکز وام در بلاکچین عمومی | مرکز وام در بلاکچین ائتلافی | مرکز وام بدون فناوری بلاکچین | |
| امنیت و قابلیت اطمینان | عدم‌تمرکز کامل، حضور همه شرکت‌کنندگان، داده‌های ثبت‌شده به هیچ عنوان دستکاری نمی‌شوند. | عدم‌تمرکز نسبی، فقط شرکت‌کنندگان دارای مجوز از سیستم در تراکنش‌ها مشارکت دارند، داده‌های ثبت‌شده دستکاری نمی‌شوند. | پرریسک، داده‌ها و سوابق می‌توانند در صورت حمله از بین روند. |
| مقیاس‌پذیری | کم، تعداد گره‌ها فراتر از حد است. | زیاد، در صورتی که سیاست تأیید به تعداد کمی از طرف‌‌ها یا سازمان‌ها نیاز داشته باشد. | بالا، تعداد شرکت‌کنندگان محدود نیست. |
| سرعت | کم، تولید یک بلوک در بلاکچین بیت‌کوین حدود 10 دقیقه زمان می‌برد. | سریع، تولید یک بلوک تنها 15 ثانیه طول می‌کشد. | سریع، انجام کار برای تولید بلوک‌های توزیع‌شده لازم نیست. |
| شفافیت | کاملا شفاف، داده‌ها می‌توانند در تمام گره‌ها ذخیره شوند و هر گره یک دفتر کل کامل دارد. | شفافیت نسبی، گره‌ها به خاطر سطوح دسترسی مختلف، به اطلاعات دفترکل به صورت کامل دسترسی ندارند | اطلاعات در دست شرکت‌های P2P است، اطلاعت نامتقارن است. |
منابع:
[1] A. Tapscott and D. Tapscott, ‘How Blockchain Is Changing Finance’. [Online]. Available: https://hbr.org/2017/03/how-blockchain-is-changing-finance. [Accessed: 30-Mar-2020].
[2] C. Watson, ‘Innovation and Digitization in Credit’, Glob. Risk Inst., 2018.
[3] X. Zeng, N. Hao, J. Zheng, and X. Xu, ‘A consortium blockchain paradigm on hyperledger-based peer-to-peer lending system’, China Commun., vol. 16, no. 8, pp. 38–50, 2019.
[4] G. Dahmen and V. Liermann, ‘Hyperledger Composer—Syndicated Loans’, in The Impact of Digital Transformation and FinTech on the Finance Professional, Springer International Publishing, 2019, pp. 45–70.
[5] M. Qiu et al., Design and Implementation of a Loan System Based on Smart Contract, vol. 1. Springer International Publishing, 2018.
[6] Civic, ‘Civic Wallet – Our Mission’, 2020. [Online]. Available: https://www.civic.com/company/. [Accessed: 18-Mar-2020].
[7] W. He, ‘Research on Risk Control of P2P Network Lending Platform Based on Blockchain Technology’, in 2019 5th International Conference on Economics, Business, Finance, and Management, 2019, no. Icebfm, pp. 254–259.
[8] ‘Lendoit – the first P2P lending platform in the world’. [Online]. Available: https://lendoit.com/. [Accessed: 27-Mar-2020].
[9] ‘ERC-20 Tokens, Explained | Cointelegraph’. [Online]. Available: https://cointelegraph.com/explained/erc-20-tokens-explained. [Accessed: 27-Mar-2020].
[10] S. Arvanitis, ‘P2P Lending Review, Analysis and Overview of Lendoit Blockchain Platform’, Int. J. Open Inf. Technol., vol. 7, no. 2, pp. 94–98, 2019.
[11] ‘Crypto Lending Platform | CoinLoan’. [Online]. Available: https://coinloan.io/. [Accessed: 28-Mar-2020].
[12] ‘Decentralized P2P Lending: Services vs. Networks | Hacker Noon’. [Online]. Available: https://hackernoon.com/decentralized-p2p-lending-services-vs-networks-5484d03e2f2d. [Accessed: 30-Mar-2020].
[1] Openness
[2] Adverse Selection
[3] Moral Hazard
[4] Asymmetric Information
[5] Syndicated Loan
[6] Nick Szabo
[7] Default Risk
[8] Know Your Costumer
[9] Fungible
[10] Smart Compensation Fund Contract
[11] Stablecoin
[12] Initial Coin Offerings
[13] Consortium Blockchain or Enterprise Blockchain
توجه: این مطلب صرفا برای افزایش آگاهی و آموزش خواننده است و هیچ‌گونه توصیه‌ای جهت سرمایهگذاری در پلتفرم نام برده شده نمی‌شود.
