قسمت اول مقاله را می‌توانید از این لینک مطالعه کنید.
تاریخچه اسکناس و سپرده
تاریخ پول مملو از نمونه هایی ست که بخش خصوصی با نوآوری های خود انحصار حاکمیت برای ساخت پول را به چالش کشید. اولین اسکناس یا پول کاغذی توسط بخش خصوصی در قرن دهم در کشور چین ارائه شد. این اسکناس با سکه های فلزی (مسی) و فاقد کیفیت در رقابت بود. این سکه ها تا قبل از رواج اسکناس در اروپا (سوئد) یعنی تا قرن ۱۷، رایج بود. حساب های سپرده نیز در قرن دوازدهم در شمال ایتالیا پدیدار گشت.
بسیاری از شهرهای ایالتی و دوک نشین، سکه های خود را که اغلب با کیفیت پایین و از جنس نامشخی تولید می کردند را مورد استفاده قرار می دادند و این موضوع باعث سختی داد و ستد در آن مناطق می شد. در مقابل این پیشینه، صرافی های خصوصی شروع به ارائه حساب های سپرده در قبال سکه های با کیفیت کردند. این حساب های سپرده بدون استفاده از سکه، و تنها از طریق یک دفتر حسابرسی، پول را بین مشتریان جابجا می کردند. بانکداری مدرن زمانی متولد شد که این صرافی ها شروع به ارائه تسهیلات (وام) نمودند.
در قرن نوزدهم، کشورهای مستقل انتشار اسکناس را به بانک های بخش خصوصی واگذار میکردند. به عنوان مثال در سال ۱۸۱۷ در کانادا، بانک های خصوصی انتشار اسکناس را شروع کردند.
چرخه همزمان اسکناس های دولتی و بخش خصوصی در کانادا فقط تا سال ۱۹۵۰ ادامه داشت. در ایالات متحده، بانک های خصوصی تنها تا سال ۱۹۱۳ انتشار اسکناس های بانکی را برعهده داشتند یعنی تا زمانی که سیستم های ذخیره مرکزی (Federal Reserve System) بوجود آمد. اسکناس های منتشر شده ی هر دو بخش خصوصی و دولتی حدود ۲۰ سال است که در گردش هستند.
سیستم های پرداخت الکترونیک و تسویه حساب مدرن
پردازش سیستم های پرداخت الکترونیک و تسویه حساب مدرن کاملا متمرکز بوده و توسط کارگذاری ها انجام می شود. بانک های مرکزی ارز ملی (پول کلاسیک) را منتشر و سرویس های تسویه حساب را فراهم می کنند. بانک های تجاری به طور تخصصی سپرده می پذیرند و تسهیلات ارائه می دهند و سازمان های سپرده گذاری اوراق بهادار (CSD)، اوراق بهادار را بصورت الکترونیکی ذخیره می کنند و سازمان های تسویه وجوه (CCP) وظیفه تسویه وجوه را برعهده دارند. یک عنصر اساسی این کارگزاری ها و واسطه ها برای ایفای نقش درست و افزایش کارآمدی اقتصاد، این است که مشارکت کنندگان به آن ها اعتماد داشته باشند.
در شکل زیر مثالی از نحوه پرداخت از سوی یک خریدار (پرداخت کننده) و فروشنده (پذیرنده) و تسویه حساب مربوطه که همه روزه و با تکرار بالا بصورت متمرکز انجام می شود را نشان میدهد.
پرداخت کننده که دارای یک حساب جاری در بانک است، یک دستور پرداخت به بانک میفرستد (بانک ۱). بانک، حساب پرداخت کننده را صحت سنجی می کند تا مشخص شود آیا در حسابش موجودی کافی دارد یا خیر. اگر فرد موجودی کافی داشت، بانک دستور پرداخت را به یک واحد تسویه خودکار وجوه (یا مرکز تهاتر) میفرستد.
در فواصل زمانی مشخص، مثلا هر دو ساعت، این مراکز تسویه وجوه (یا مرکز تهاتر) دستورات پرداخت را برای عمل تسویه حساب به بانک مرکزی میفرستند (انتقال موجودی سپرده – که اصطلاحا سیکل واریزی گفته میشود). به محض اینکه بانک مرکزی موجودی خالص را به بانک همکار میفرستد سیکل پرداخت کامل می گردد (بدون شرط و غیر قابل بازگشت). بانک ۲ سپس اعتبار حساب پذیرنده را بررسی میکند. کل فرایند پرداخت، بسته به زیرساخت پرداخت آن کشور معمولا چند ساعت یا حتی بیش از یک روز به طول می انجامد. برای پرداخت های برون مرزی، فرایند پیچیده تر می شود و مدت زمان بیشتری به طول میانجامد و چرا که بانک های بیشتری درگیر فرایند خواهند بود.
